3.5-§. Silindrsimon to`g`ri tishli g`ildiraklarni mustahkamlikka hisoblash
Silindrsimon to`g`ri tishli g`ildirak tishlariga ta’sir etuvchi kuchlar.
To`g`ri tishli uzatmaga 𝐹𝑡
= 2𝑇1
𝑑1
aylana va
𝐹 𝑟 = 𝐹𝑡𝑡𝑔𝛼 radial kuchlar ta’sir etadi (3.8- shakl).
Silindrsimon to`g`ri tishli uzatmalarni kontakt kuchlanish bo`yicha mustahkamlikka
hisoblash
O`tkazilgan tadqiqotlar natijalariga ko`ra, tishlar ishchi yuzalarning ilashish qutbi oldi zonasida, ya’ni
3.8-шакл
bir juft ilashish kuzatilganda joyda, kam tutashish toliqishi kuzatiladi. Shuning uchun kontakt kuchlanishga ilashish qutbidagi tutashish bo`yicha hisoblash qabul qilingan. Tishlarning tutashishini 𝜌1 va 𝜌2 radiusli ikki silindrlarning tutashishi deb qaraymiz (3.9-shakl). Bunda kontakt kuchlanish quyidagicha formula bo`yicha aniqlanadi,
H
σ = 0,418√ 𝑞𝐸𝑘𝑒𝑙
𝜌𝑘𝑒𝑙
(3.3)
bu yerda 𝐸𝑘𝑒𝑙- keltirilgan elastiklik moduli, solishtirma yuklama;
Yuqoridagilarni e’tiborga olgan hold
кел - keltirilgan egrilik radiusi; q –
𝐹𝑛𝐾𝐻
𝐹𝑡𝐾𝐻
2𝑇1𝐾𝐻
𝑞 =
𝑏𝑤
=
𝑏
𝑤𝑐𝑜𝑠𝛼𝑤
= 𝑑
𝑤1
𝑏𝑤
𝑐𝑜𝑠𝛼𝑤
(3.4)
𝜌1 = 𝑑𝑤1
𝑠𝑖𝑛𝛼𝑤
2 ; 𝜌2 = 𝑑𝑤2
𝑠𝑖𝑛𝛼𝑤
.
2
(2.12) formula bo`yicha
1
𝜌𝑘𝑒𝑙
1
=
𝜌 1
1
±
𝜌 2
=
2
𝑑 𝑤1𝑠𝑖𝑛𝛼𝑤
2
2
±
𝑑 𝑤2𝑠𝑖𝑛𝛼𝑤
1 2
𝑢 ± 1
3.9-шакл
=
𝑑𝑤1𝑠𝑖𝑛𝛼𝑤
(1 ±
𝑢) =
(
𝑑𝑤1𝑠𝑖𝑛𝛼𝑤 𝑢
) (3.5)
bu yerda 𝑢 = 𝑑𝑤2⁄𝑑𝑤1 = 𝑧2⁄𝑧1; «+» ishorasi – tashqi ilashma uchun; «−» ishorasi – ichki ilashma uchun.
Yuqorida keltirilganlarni (3.3) ifodaga qo`yamiz va 𝑐𝑜𝑠𝛼𝑤𝑠𝑖𝑛𝛼𝑤 = (𝑠𝑖𝑛2𝛼𝑤)⁄2, almashtirishni bajarib quyidagini formulani olamiz:
𝐸𝑘𝑒𝑙𝑇1𝐾𝐻
σ = 1,18√
𝑢 ± 1
( ) ≤ [𝜎
] (3.6)
𝑤1
H 𝑑2 𝑏𝑤𝑠𝑖𝑛2𝛼𝑤 𝑢
Uzatmaning barcha zarur o`lchamlari va boshqa parametrlari ma’lum bo`lganda (3.6) formula amaliy tekshiruv hisobilarini bajarish uchun quyidagi ko`rinishga keltirilgan.
310 T3 ∙ Kn(ut + 1
)𝐻
3
4
2
σH =
√
𝑎𝑤
b ∙ 𝑢2 ≤ [σH],
Loyiha hisobida esa berilgan asosiy xarakteristikalar (burovchi momentlar 𝑇1 yoki 𝑇2 va uzatish soni 𝑢) bo`yicha uzatmaning o`lchamlari aniqlanadi.
(3.6) formuladagi kontakt kuchlanish bo`yicha hisobiy yuklanish koeffisienti
𝐾𝐻 = 𝐾𝐻𝛽 𝐾𝐻𝛼𝐾𝐻𝑣
formula yordamida aniqlanadi.
Bu yerda 𝐾𝐻𝛽 − gardish eni bo`ylab yuklanishni notekis taqsimlanishini hisobga oluvchi koeffisient bo`lib, uning qiymatlari 3.2-jadvalda keltirilgan;
𝐾𝐻𝛼 − tishlar orasida yuklanishni notekis taqsimlanishini hisobga oluvchi koeffisient bo`lib, uning qiymatlari 3.3-jadvalda keltirilgan; 𝐾𝐻𝑣 −dinamik koeffisient bo`lib, uning qiymatlari 3.4-jadvalda keltirilgan.
3.2-jadval
𝜓𝑏𝑑
𝑏
=
𝑑1
|
Tish yuzalarining qattiqligi
|
HB≤ 350
|
HB> 350
|
I
|
II
|
III
|
I
|
II
|
III
|
0,4
|
1,15
|
1,04
|
1,0
|
1,33
|
1,08
|
1,02
|
0,6
|
1,24
|
1,06
|
1,02
|
1,50
|
1,14
|
1,04
|
0,8
|
1,30
|
1,08
|
1,03
|
−
|
1,21
|
1,06
|
1,0
|
−
|
1,11
|
1,04
|
−
|
1,29
|
1,09
|
1,2
|
−
|
1,15
|
1,05
|
−
|
1,36
|
1,12
|
1,4
|
−
|
1,18
|
1,07
|
−
|
−
|
1,16
|
1,6
|
−
|
1,22
|
1,09
|
−
|
−
|
1,21
|
1,8
|
−
|
1,25
|
1.11
|
−
|
−
|
−
|
2,0
|
−
|
1,30
|
1,14
|
−
|
−
|
−
|
3.3-jadval
Aniqlik darajasi
|
Aylana tezlik v, m/s
|
1
gacha
|
5
|
10
|
15
|
20
|
6
|
1
|
1,02
|
1,03
|
1,04
|
1,05
|
7
|
1,02
|
1,05
|
1,07
|
1,10
|
1,12
|
8
|
1,06
|
1,09
|
1,13
|
−
|
−
|
9
|
1,1
|
1,16
|
−
|
−
|
−
|
3.4-jadval
Uzatma
|
Tish yuzalarining qattiqligi HB
|
Aylana tezlik v, m/c
|
5
gacha
|
10
|
15
|
20
|
Aniqlik darajasi
|
8
|
7
|
To`g`ri tishli
|
≤ 350
> 350
|
1,05
1,10
|
−
−
|
−
−
|
−
−
|
Qiya tishli va shevron
|
≤ 350
> 350
|
1,0
1,0
|
1,01
1,05
|
1,02
1,07
|
1,05
1,10
|
Loyiha hisob uchun (3.6) formula 𝑑1 va a ga nisbatan echiladi. Boshqa parametrlar taxminiy baholanadi yoki tavsiyalar asosida tanlanadi. Bu holatda
𝑑𝑤1 ≈ 𝑑1; 𝛼𝑤 ≈ 𝛼 = 20°(𝑠𝑖𝑛2𝛼𝑤 ≈ 0,6428), 𝐾𝐻𝑣 ≈ 1,15 deb qabul qilamiz.
𝜓𝑏𝑑 = 𝑏𝑤⁄𝑑1─ shesternya enining diametrga nisbatan koeffisienti. (3.6) formulani 𝑑1 ga nisbatan echsak,
3 𝐸𝑘𝑒𝑙𝑇1𝐾𝐻𝛽
𝑢 ± 1
𝐻
𝑑1 = 1,35 √ [𝜎
(
]2𝜓𝑏𝑑
𝑢 )
(3.7)
a ga nisbatan echishda quyidagilarni kiritamiz: 𝑇1 = 𝑇2⁄𝑢; 𝑑1 = 2𝑎⁄(𝑢 ± 1) va 𝜓𝑏𝑎 = 𝑏𝑤⁄𝑎 −g`ildirak enining o`qlararo masofaga nisbatan koeffisienti. Almashtirishdan so`ng, 𝜓𝑏𝑑 = 0,5𝜓𝑏𝑎(𝑢 ± 1)ni hisobga olsak
3 𝐸𝑘𝑒𝑙𝑇2𝐾𝐻𝛽
𝑎 = 0,85(𝑢 ± 1) √
[𝜎𝐻]
𝑢2
𝜓𝑏𝑑
(3.8)
3
𝑑1 = 𝐾𝑑 √
𝑇1𝐾𝐻𝛽
2
𝑢 ± 1
( )
(3.9)
[𝜎𝐻] 𝜓𝑏𝑑 𝑢
3 𝑇2𝐾𝐻𝛽
𝑎 = 𝐾𝑎(𝑢 ± 1) √
[𝜎𝐻]
𝑢2
𝜓𝑏𝑎
(3.10)
Amaliyotda asosan (3.10) formuladan foydalaniladi.
G`ildirak enining o`qlararo masofaga nisbatan koeffisienti 𝜓𝑏𝑎 ning qiymatlari ГОСТ 2185-66 bo`yicha standartlashtirilgan bo`lib, uning qiymatlari quyidagicha:
0,10; 0,125; 0,16; 0,25; 0,315; 0,40; 0,50; 0,63; 0,80; 1,00; 1,25.
𝐾𝐻𝛽-tishli g`ildiraklarni tayanchlarga nisbatan joylashuvini hisobga oluvchi koeffisientning qiymatlari 3.5- jadvalda keltirilgan.
3.5- jadval
Tishli g`ildiraklarning
|
Tish yuzalarining qattiqligi- HB
|
tayanchlarga
nisbatan joylashuvi
|
≤ 350
|
> 350
|
Simmetrik
|
1,00−1,15
|
1,05−1,25
|
Nosimmetrik
|
1,10−1,25
|
1,15−1,35
|
Konsol
|
1,20−1,35
|
1,25−1,45
|
𝜓𝑏𝑑 = 𝑏⁄𝑑1 = 0,4 − bo`lganda kichik qiymatlar qabul qilinadi: konsol joylashgan g`ildiraklar uchun, 𝜓𝑏𝑑 0,6 gacha oshganida va nosimmetrik holat uchun, 𝜓𝑏𝑑 0,8 gacha bo`lsa 𝐾𝑁𝛽 uchun, jadvaldagi katta qiymatlar qabul
qilinadi.
|
|
