144
1.Onglilik va faollik tamoyili shug’ullanuvchilar tomonidan
sport trenirovkasining
nazariyasi va metodikasini chuqur o’rganishni, trenirovka jarayoniga ongli munosabatda
bo’lishni, mashg’ulotlarning maqsadi va vazifalarini tushunishni, har bir mashg’ulotda
trenirovkaning vositalari va usullarini rasional qo’llashni,
bajariladigan mashqlar va
jismoniy yuklamalarning xajmi va jadalligini hisobga olishni, trenirovka mashg’ulotlarini
tahlil qilish va baholash malakasini chuqur bilishni nazarda tutadi.
2. Tizimlilik tamoyili trenirovka jarayonining uzluksizligini, jismoniy yuklamalar va
dam olishni rasional navbat bilan amalga oshirishni, mashg’ulotdan mashg’ulotga qarab
trenirovka yuklamalarini uzluksizligini va ketma-ketligini talab qiladi.
Epizodik
mashg’ulotlar yoki katta tanaffuslar (4-5 kundan ortiq) bilan o’tkaziladigan mashg’ulotlar
samarasiz va erishilgan trenirovka qilganlik darajasini pasayishiga olib keladi.
3.Hammaboplik va individuallashtirish tamoyili har bir trenirovka mashg’ulotiga,
o’zining murakkabligi va jadalligi bo’yicha shug’ullanuvchi bajarishi uchun oson bo’lgan
jismoniy mashqlarni rejalashtirish va kiritishni majbur qiladi.
Trenirovka mashg’ulotlarining mazmunini belgilash paytida, quyidagi qoidaga rioya
qilish zarur: oddiydan – murakkabga qarab, yengildan – murakkabga qarab, ma’lum
bo’lganidan – noma’lumga qarab hamda shug’ullanuvchilarning individual xususiyatlarini:
jinsini, yoshini,
jismoniy tayyorgarligini, salomatligi darajasini, irodaviy sifatlarini,
mehnatsevarligini, oliy asab foliyatining tiplarini va hokazolarni
hisobga olishni amalga
oshirish kerak. Mashqlarni tanlashni, trenirovka yuklamalarining xajmi va jadalligini, ular
organizmining kuchi va imkoniyatlariga mos ravishda amalga oshirish kerak.
4. Dinamiklik va ketma-ketlik tamoyili shug’ullanuvchilarga bo’lgan talablarni
oshirish, yangi, ancha murakkab jismoniy mashqlarni qo’llash, trenirovka yuklamalarini
jadallik xajmi bo’yicha oshirish zaruratini belgilaydi.
Ancha yuqori trenirovka
yuklamalariga o’tish, shug’ullanuvchilarning funksional imkoniyatlari va individual
xususiyatlarini hisobga olgan holda sekin-asta amalga oshirilishi kerak.
145
Agar, trenirovka mashg’ulotlarida shug’ullanuvchining kasalligi tufayli tanaffus
bo’lgan bo’lsa, unda mashg’ulotlarni vrach ruxsat berganidan
keyin sekin-astalik
tamoyiliga qat’iy rioya qilgan holda boshlash zarur. Avvaliga, trenirovka yuklamalari
ancha darajada pasaytiriladi va trenirovka rejasidagi darajaga qadar sekin-asta etkaziladi.
Yuqorida bayon qilingan barcha tamoyillar o’zaro yaqin aloqada bo’ladi. Bu,
shug’ullanuvchilarning funksional imkoniyatlarini birlashgan, bir
butun oshirishning har
xil tomonlari hisoblanadi.
