2
VALEOLOGIYA
Darslik valeologiya fanining mohiyati, uning shakl va funksiyalari, valeologiya
vositalari, usullari va tamoyillari, harakat amallariga o‘rgatish
strukturasi batafsil bayon
qilingan, valeologiya asoslari ochib berilgan. Darslik "Valeologiya" fanining o‘quv rejasi
asosida barcha sitrqi ta’lim birinchi kurs ta’lim yo‘nalishlari uchun uchun mos keladi
hamda jismoniy tarbiya va sport hamda valeologiya fani o‘qituvchilari uchun tavsiya
etiladi. Darslik 9-bob, 178
betdan iborat.
Mualliflar:
Gafforov S.X.
Toshkent to‘qimachilik va yengil sanoat instituti
“Ijtimoiy fanlar va jismoniy madaniyat” kafedrasi
assistenti.
Taqrizchilar:
Asilbekov N.B.
Ijtimoiy fanlar va jismoniy madaniyat” kafedrasi
dotsenti., Pedagogika fanlari bo‘yich falsafa
doktori
(PhD).
Nurboyev B.Sh.
O‘zbekiston Davlat Jismoniy Tarbiya va Sport
Universiteti "Fiziologiya va patologiya" kafedrasi
biologiya fanlari nomzodi dotsenti
3
KIRISH
Istiqlol yillarida mamlakatimizda ilmiy-texnik taraqqiyotning zamonaviy talablarini
hisobga olgan holda ishlab chiqarishni faol modernizasiya qilishga yo‘naltirilgan maqsadli
ijtimoiy-iqtisodiy siyosat olib borilmoqda. Bu, ilmiy-texnik axborotning ortib borayotgan
oqimini o‘zlashtirishni, katta darajada aqliy kuchlanishlarni
va jismoniy kuchni sarf
qilishni ortishini talab qiladi.
Shundan kelib chiqqan holda, odamning jismoniy qobiliyatlarini har tomonlama
rivojlantirish, ixtisoslikka qaratilgan amaliy jismoniy tayyorgarlik samarali mehnat
faoliyatining zaruriy shartlariga, uni jamoatchilik ishlab chiqarishida ijodiy ishtirok etishi
shartiga aylanmoqda.
Buning barchasi, hozirgi vaqtda sog‘lomlashtiruvchi, jismoniy
tarbiya va sport bo‘yicha ishlarning an’anaviy va yangi shakllari va usullarini
takomillashtirishni talab qilmoqda.
Turmush sharoitlarini yaxshilanishi, ishlab chiqarishni mexanizasiyasi va
avtomatlashtirilishi, odam faoliyatining barcha sohalariga
kompyuter texnologiyalarini
joriy qilinishi kam harakat qiladigan turmush tarzini yuzaga keltirdi, bu esa, odam
yuragining mushaklari va mushak tizimini kuchsizlanishiga olib keladi.
Yurak mushaklarining kuchsizlanishi qonni barcha a’zolar va mushaklarga kuchsiz
haydalishiga, organizmning barcha hujayralarini oziqlanishini pasayishiga olib keladi.
Oziqaning etishmasligi, ayniqsa bosh miya faoliyatida kuchli aks etadi. Bu, xotiraning
pasayishida va tezkor toliqishda namoyon bo‘ladi. Undan
tashqari qon aylanishining
sekinlashishi, organizmning boshqa a’zolari va tizimlarini funksiya qilishini
yomonlashtiradi va natijada surunkali kasalliklarning rivojlanishiga olib keladi.
Harakat faolligining optimalligi odam organizmning barcha a’zolari va tizimlarini
funksiya qilishiga va ayniqsa, markaziy asab tizimi ishiga va psixik faoliyatga
rag‘batlantiruvchi ta’sir ko‘rsatishi aniqlangan.
4
Ishchanlik qobiliyatining pasayishini asosiy omillaridan biri – jismoniy faoliyatning
etishmasligi hisoblanadi.
O‘sib kelayotgan avlodni barkamol qilib tarbiyalash maqsadida jismoniy tarbiya va
sportdan vosita
sifatida foydalanish zarur, ular organizmning barcha ichki resurslarini
qo‘yilgan maqsadlarga erishish uchun mujassamlashtirishga yordam beradi, ishchanlik
qobiliyatini oshiradi, kun davomida barcha belgilangan ishlarni bajarish imkonini yaratadi,
sog‘lom turmush tarziga bo‘lgan ehtiyojni ishlab chiqishga ko‘maklashadi.
Texnika oliy ta’lim muassasalari o‘quv dasturlarida jismoniy tarbiya bilan bir
xaftada bir marotaba nisbatan kichkina yuklamalarni bajarish orqali shug‘ullanish
hamda
qishki va yozgi ta’tillar, imtihon sessiyalari bilan bog‘liq bo‘lgan o‘quv jarayonidagi uzoq
muddatli
tanaffuslar
talabaning
asab-mushak
apparatini
ketma-ket
funksional
takomillashtirish va organizm funksiyalarini energetik ta’minlash uchun kerakli bo‘lgan
sharoitlarni yaratmaydi.
Oliy ta’lim muassasasini bitirgan har bir yigit-qiz jismoniy tarbiya va sportni mehnat
faoliyatida targ‘ibot qilishga tayyor bo‘lishi, ularni ishlab chiqarishning iqtisodiy
ko‘rsatkichlariga ijobiy ta’sir ko‘rsatishini chuqur tushunishi kerak.
Hozirgi vaqtda, talabalar o‘rtasida ommaviy sog‘lomlashtiruvchi, jismoniy tarbiya
va sport bo‘yicha ishlarning an’anaviy va yangi shakllari va usullarini takomillashtirish
hamda jismoniy mashqlar bilan mustaqil shug‘ullanish ko‘nikmalarini rivojlantirishning
kuchli zarurati yuzaga kelmoqda.
Jismoniy mashqlar bilan mustaqil shug‘ullanish oliy ta’lim
muassasalari talabalari
sog‘lom turmush tarzining majburiy tarkibiy qismi bo‘lishi kerak. Ular, harakat
faolligining defisitini to‘ldiradi, organizmni toliqishdan keyin ancha samarali tiklanishiga,
jismoniy va aqliy ishchanlik qobiliyatini ortishiga ko‘maklashadi.
