27
chiqishining oldini oladi. Turli yuqumli kasalliklarning kelib chiqishida muhim manba
bo‘luvchi omillar sifatida issiq va sovuq havo, ochlik, ruhiy iztirob, buzilgan taomni
iste’mol qilish, tozalik va atrof-muhit ozodaligiga amal qilmaslik,
turli zararli hasharotlar
(pashsha, chivin, kana, sichqon, kalamush va boshqalar)ning ko‘payishi va havo
(atmosfera)ning iiloslanishi kabilar misol bo‘ladi.
Zardushtiylik draining muqaddas kitobi «Avesto»da bu borada ilgari surilgan fikrlar,
ayniqsa, diqqatga sazovordir. Asarda sanitariya masalalari xususida so‘z yuritilar ekan,
atrof-muhit ozodaligiga erishish yo‘llari ko‘rsatib beriladi. Xususan: axlatlarni berkitish,
ifloslangan joylarni tuproq, tosh yoki kul bilan ko‘mib tashlash. Shu yo‘l bilan mikroblar
o‘ldirilgan va kamaygan. Shuningdek, mikroblarni olov, issiqlik
va sovuqlik vositasida
yo‘qotish «Avesto»da eng samarador poklovchi va xavfni bartaraf etuvchi vosita sifatida
e’tirof etiladi. Olov bilan hatto kiyim-kechaklar zararsizlantirilgan. Kimyoviy yo‘l, kul,
sirka, sharob, turli giyohlar, isiriq piyoz, aloe va boshqalarni tutatish yoki ularning suvini
tomizish bilan ham turli mikroblar o‘ldirilgan.
Atrof-muhit ozodaligini saqlash kishilar salomatligini ta’minlovchi muhim omildir.
Darhaqiqat, atrof-muhitning ifloslanishi turli mikroblarning ko‘payishi hamda ularning
yashovchanligini ta’minlovchi muhitni yuzaga keltiradi. Shu bois ushbu metodik tavsiyalar
orqali o‘quvchi uy-joylarni toza tutish, shaxsiy gigienaga amal qilish, aholi yashaydigan
joyni zararli narsalardan tozalash, shuningdek, kishilarga soya beruvchi daraxtlarni
kesmaslik, aksincha, daraxtlar ekish kabi xayrli ishlarni qilishga undovchi da’vatlarga amal
qilishga o‘rgana boradi.
Sog‘lom turmush tarzi asoslariga bag‘ishlangan o‘quv fanlari o‘quvchi-yoshlarning
odam sog‘lig‘i, unga ta’sir etadigan omillar va uni yaxshilash usullari xaqidagi bilimlarini
kengaytiradi. Sog‘liqni, tabiiy muhitni tadqiq qilishning eng oddiy usullarini o‘zlashtirish,
o‘z-o‘zini kuzatish, atrof-muhitni yaxshilash, ekologiya va gigienaga doir bilimlarni targ‘ib
qilish bilan bog‘liq bo‘lgan o‘quv va malakani rivojlantiradi.
28
O‘quv-tarbiya jarayonida sog‘lom turmush tarzi to‘g‘risida olingan bilimlar, hayot
davomida keng qo‘llanilib, oila va mahallada «Sog‘lom avlod», «Sihat-salomatlik» yili
Davlat dasturlarini amalga oshirishga yordam berishi lozim. Atrof-muhitni muhofaza qilish
va unga salbiy ta’sir qiluvchi omillarga qarshi kurashish maqsadida quyidagilarga e’tibor
qaratish zarur:
—yoshlarga ekologik bilimlar berish, kerakli ko‘nikma
va malakalarni hosil qilish
va ekologik madaniyatni shakllantirish;
—odam sog‘lig‘iga ta’sir etadigan omillarni bilish. Odamning salomatligini
o‘rganishda ekologiya bilan meditsinaning o‘zaro bog‘liqligi; odamning o‘z salomatligi va
atrof-muhitni muhofaza qilishga javobgarligi; salomatlikning atrof-muhitga bog‘liqligi
xaqidagi bilimlar;
—tabiiy omillarning salomatlikka ta’siri, ekologik omillar va kasalliklarning
tarqalishi;
—odamning xo‘jalik faoliyatiga bogiiq holda tabiiy muhitning o‘zgarishi: atrof-
muhitning qishloq xo‘jaligi va sanoat chiqindilari bilan ifloslanishi; transport atrof-muhitni
ifloslantiruvchi omil ekanligi;
—tabiatni muhofaza qiluvchi jamoat tashkilotlari, ularning vazifalari;
—tabiat va odob-axloq. Tabiiy zahiralardan ayamay foydalanishning oldini olish;
—ob-havo, iqlim va yashil o‘simliklarning gigienik ahamiyati;
atrof-muhitning inson salomatligiga ta’siri.
Gigienik nuqtai nazardan, atrof-muhit - bu insonning hayoti davomida uzviy bog'liq
bo'lgan va unga ta'sir ko'rsatadigan tabiy holat uning mavjudligi uchun tashqi shart yoki
muhit.Tabiiy
elementlarga havo, suv, oziq-ovqat, tuproq, radiatsiya, o'simlik va hayvonot
dunyosi kiradi. Inson muhitining ijtimoiy elementlari mehnat, turmush, jamiyatning
ijtimoiy-iqtisodiy tuzilishidir.
29
Ekologiya va salomatlik mavzusida turli xil tadbirlar o‘tkazish, yuqorida keltirilgan
vazifalarni amalga oshirish, atrof-muhitga salbiy ta’sir qiluvchi omillarga qarshi kurashish,
kelajak avlodning sog‘lom, barkamol o‘sishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
