Sınıfa derin bir sükût çökmüstü, sinek uçsa
20
işitilecekti - Pashsha uchsa
eshitilar edi. Ya`ni, bu yerda sinf sukunatga cho`kdi, jim-jitlik ma`nosida
qo`llanilgan.
•
Bülbül gibi söylüyor Fransızcayı maşallah - Fransuzchani bulbulday
sayraydi-ya, yo olloh! Bulbulday sayraydi iborasi tili biyron, gapga chechan
ma`nosida aytilgan.
•
Allah belanı versin, aslan gibi çocuğu berbat ettin,
21
dedi – Xudo jazoingni
bersin! Oyday qizni xarob qilding, - dedi Tarjimon bu o‘rinda aslan gibi iborasini
“sog‘lom” ma’nosini ochib berish uchun o‘zbekcha oyday qiz iborasini qo‘llagan.
•
Yolda hazırladığım kurt masalını okudum
22
- Yo‘lda bir yolg‘on to‘qib
qo‘ygan edim. Turk tilida kurt masalını okumak iborasi “ishonchsiz bahonalar,
yolg‘onlar bilan gapirmoq” ma’nosida qo’llaniladi.
Turnayı gözünden vurdu, dedi - Turnaning naq ko‘zidan uribdi- ya! – dedi turk
tilida “kutilmaganda juda qimmatli biron narsani qo‘lga kiritmoq” ma’nosida
turnayı gözünden vurmak iborasidan foydalaniladi.
20
“Çalıkuşu” Reşat Nuri Güntekin// roman// Nurgök matbaası, Istanbul – 1963.
21
“Çalıkuşu” Reşat Nuri Güntekin// roman// Nurgök matbaası, Istanbul – 1963.
22
“Çalıkuşu” Reşat Nuri Güntekin// roman// Nurgök matbaası, Istanbul – 1963.
42
•
Turnayı gözünden vurdu, dedi - Turnaning naq ko‘zidan uribdi- ya! – dedi
turk tilida “kutilmaganda juda qimmatli biron narsani qo‘lga kiritmoq” ma’nosida
turnayı gözünden vurmak iborasidan foydalaniladi.
•
Sabahtan akşama kadar durmadan söylenen geveze Çalıkuşu, dut yemiş
bülbüle dönmüştü. - Ertadan-kechgacha tinmay gapiradigan mahmadana
Choliqushi, tut yegan bulbuldek, og‘zini ocholmay qoldi Keltirilgan parchada
asliyat tilidagi dut yemiş bülbüle dönmek frazeologik birligidan avvallari juda ko‘p
gapiradigan, xushchaqchaq, mahmadana Choliqushining mutlaqo gapirmaydigan
bo‘lib qolish holatini tasvirlash uchun foydalanilgan. Tarjimon uni o‘zbek tiliga
komparativ frazeologizm ko‘rinishida tut yegan bulbuldek deb
so‘zma-so‘z tarjima qilgan va ibora ma’nosiga aniqlik kiritish maqsadida
tarjima matniga qo‘shimcha tarzda og‘zini ocholmay qoldi frazeologizmini
kiritgan.
Romanning mahzun va romantik tarzda o‘ziga xos hikoya qilinishiga o‘lim va
ayriliq tushunchalarining, ya`ni motivlarining ta’siri kuchlidir. Kichik yoshda ota-
onasini yo‘qotgan Feride to‘yi arafasida qattiq sevgan insoni Kamrondan ayriladi.
Sal o‘tib Munisa bilan yangi hayot boshlagan Feride og‘ir xastalik sabab uni ham
yo‘qotadi. Asar so‘ngida esa otasiday ko‘rgan insoni Xayrullohbey vafot yetadi.
“Hali yigirma uch yoshimga kirmadim; yuzimni, vujudimni bolalikning izlari hali
tark etmadi, ammo ko‘nglim yaxshi ko‘rgan insonlarimning o‘liklari bilan liq
to‘la”. Feride tilidan aytilgan durdona bitiklar orqali asarda o`lim motivi juda ko`p
uchraganligi yaqqol bilinadi. Hamda asar voqealari davomida safar, sinov, to`y
xatar, xiyonat kabi motivlar ham o`z o`rnini egallagan.
Asarda syujet unsurlaridan biri bo`lgan tugun Feridening xiyonat qurboni
bo`lishi orqali ko`rsatilgan. To‘yga uch kun qolganda Feride o‘zlari yashaydigan
ko‘shkka kelgan qop-qora yopinchiqli ayoldan Kamronning Yevropadagi ishqiy
munosabatlari haqidagi xabari asarning kulminatsion nuqtasi hisoblanadi. Chunki
43
to`y tayyorgarliklari boshlanib ketgan bir vaqtda Feridening kutilmaganda bunday
zarbaga uchrashi va o`z uyini tark etishi asar voqealariga tub burilish yasagan.
Ana shundan keyin esa voqealar rivoji jadallashib bosh qahramonni Kamrondan
olislarga olib ketadi. Shuningdek, Kamron Feridening doktor Xayrullohbeyga
aslida yolg`ondan turmushga chiqqanligini asar so`nggida xabar topadi. Asar
yakunida esa ikki oshiq qalbning o`zaro topishishi asardagi barcha muammolarning
yechimi qilib keltirilgan.
Feridening Zaynilar qishlog‘ida og‘ir sharoitda qolgan Munisani asrab olib, uni
o‘z qiziday suyib ardoqlaydi. Asarda muallif tomonidan qizaloq qistirma epizod
sifatida gavdalangan. Ushbu epizod orqali yozuvchi og`ir musibatda qolgan
Feridening qalbiga ozroq bo`lsada nur olib kirishni maqsad etgan. Sal o‘tib Munisa
bilan yangi hayot boshlagan Feride og‘ir xastalik sabab uni ham yo‘qotadi. Munisa
asarning faqat ma`lum bir qismida paydo bo‘lib yana g‘oyib bo‘lishi tufayli u
asarda qistirma epizod hisoblanadi.
Muallif asarni yanada boyitish uchun turli xil maqol, afsona va hikmatli
so`zlardan foydalangan. Misol qilib ushbu asar ichidagi rivoyatlarni keltirish
mumkin: Yosh bolaligimda bir ertak eshitganman. Bilmayman, Qaysi bir yosh
sultonni olib qochish uchun uzoq tog‘ orqasidan bir lashkar yo‘lga chiqibdi.
Askarlar kunduzlari g‘orlarga kirib yashirinishar, kechalari yo‘l yurar ekanlar.
Qorong‘uda birov ko‘rib qolmasin, deb egnilariga qora kafan kiyib olishar ekan.
Shu taxlit oylarcha yo‘l yurishgandan keyin shaharni bosmoqchi bo‘lib turishgan
kechada yosh sultonga xudoning rahmi kelibdi-yu, qorong‘ulikda yashirinib, pusib
kelayotgan bu qora kafanli tun qo‘shinini toshga aylantirib yuboribdi.
Zaynilar aslida kimlar ekan, Xadicha xonim? – deb so‘radim. Men ham
bilmayman, qizim, bu qishloq azaldan o‘shalarniki emish. Hozir minoralaridan
boshqa hech narsa qolmagan. Xudo rahmat qilsin ularni. Zayni ota ularning ulug‘I
ekan. Hech kim tuzata olmagan kasallarni shu yerga keltirishadi. Men bu yerga
44
bitta shol xotinni ko‘tarib kelganlarini bilaman. Qaytishda esa o‘z oyog‘i bilan
yurib ketdi. Zayni otaning sag‘anasi qabristonning etagida, kattakon bir sarvi
daraxtining tagida ekan. Xadicha xonim har kuni kechasi sag‘anaga kirib, uchta
chiroq yoqib chiqar ekan: birini daraxtning tagiga, ikkinchisini eshikning ichkari
tomoniga, uchinchisini esa qabrning bosh tomoniga qo‘yar ekan. Ushbu rivoyatlar
orqali asar yanada qiziqarli va kitobxonni o‘ziga jalb qilish uchun ishlatilgan.
Asarda aforizmlardan ham o‘rinli foydalanilgan. Ulardan ba’zilarini havola
qilamiz.
|
