58
Portret va personaj tasviri Kopchilik asarlardagi bosh qahramon qiz obrazi
sodda, kongilchan, muloyim qilib tasvirlanadi.
Lekin Rashod Nuri Guntekin
Feride obrazini buning aksi qilib yoritgan, yani uni qatiyatli, juratli, mard, ozini
xafa qildirib qoymaydigan, hayot qiyinchiliklariga chidamli va shu bilan birga
ich ichidan ozi ham tan ololmaydigan sevgisining asirasi sifatida gavdalantirgan.
Kamron obrazini esa buing aksi, biroz boshroq, muloyim, qatiyatsiz lekin shu
bilan birga oliyjanob inson qilib tasvirlagan. Yozuvchi tomonidan bu ikki
qarama-qarshi obrazlarning psixologiyasi juda kuchli va aniq qilib ochib
berilgan. Asardagi voqealar rivojida muallif va
bosh qahramon qiz ortasida
kontrast holatlari ham berib otilgan. Yani, Feridening ogir va mashaqqatli
safarlaridagi qiyinchiliklari bilan birga muallif tomonidan bazi solim joylarning
chiroyli tabiati, gozal boglari qushlarning
dilga yoqar sayrashlari
hamohangligida tasvirlab berilgan. Bu orqali yozuvchi hayot faqat qiyinchilik,
kurash va sinovlardan iborat emasligini uning har bir lahzasidan zavq olish
kerakligini bildirib otgan.
Muallif va personaj nutqining oziga xos xususiyatlari va badiiy asardagi xalq tili
imkoniyatlari Asarda muallif soz oyinidan ustalik bilan foydalangan. Asar
voqealari asosiy qahramon Feridening xotira daftari sifatida uning tilidan hikoya
qilinadi va ushbu hikoyalariga juda ham tasirli, manoli bitiklarni bitadi.
Misol
tariqasida, xotira daftarining oxirgi sahifalarida Feride yillar davomida hatto ozidan
ham yashirishga urinib kelgan sevgisini nihoyat tan oladi. Ha, nega endi aldashim
kerak? Butun nafratimdan, isyonlarimdan, butun osha bolib otgan noxushliklardan
qati nazar, men sening bir parchang edim kabi jumlalarni keltirib o`tish mumkin.
Shuningdek, asarda boshqa obrazlar tomonidan xalq tili ham keltirilgan.
Guntekinning “Choliqushi” romanidan parcha berilgan. Darslikda berilgan
parcha asarning boshidan tanlab olingan. Asarning boshidan tanlab olinishining
sababi - aynan Feridening yoshligi va aynan mana shu darslikni o‘qiyotgan
yoshdagi o‘quvchilar bilan tengdosh bo‘lgan vaqtlari tilga olinganligidadir.
59
Maktab o‘quvchilarining asardagi voqealar haqida tushunchaga ega bo‘lishlari
va asarni to‘laligicha o‘qib chiqishlariga turtki berish maqsadida ayrim voqea-
hodisalar, keltirilgan joy nomlari bilan tanishtirish lozim. Masalan:
“Otam u mahallar Mo‘sulda xizmat qilar ekan. Men ikki yarim yoshlar
chamasida ekanman. Yoz shu qadar issiq kelibdiki, shaharda turishning iloji
qolmagandan keyin otam meni onam bilan qishloqqa keltirib qo‘yishga majbur
bo‘ldi”
33
Bu parchada hozirda Iroqning shimoliy qismida joylashgan Mo‘sul
shahri nomi keltirib o‘tilgan. O‘quvchilarda taassurot uyg‘otish uchun ushbu
shahar va uning hozirgi ahvoli haqida ma’lumot berib o‘tish kerak.
Asarda
musulmon olami uchun diqqatga sazovor yerlardan biri bo‘lmish Karbalo dashti
ham tilga olingan.
