55
II bob. Bob. R. N. Guntekin asarlarining o‘zbek adabiy ta’limida
o‘qitilishi.
2.1 R.N.Guntekinning “Choliqushi” romanining maktab darsligidagi
parchasi haqida.
Asarda bosh qahramon Feridening boshidan otkazgan kechinmalari hamda
Kamronga bolgan otashin muhabbati juda chiroyli qilib tasvirlab berilgan.
G‘ururi va sevgisi orasida muntazam kurashni toxtatolmagan Feride uzoq yil
gururining sevgisi ustidan qozongan g‘alabasidan azoblanib yashaydi. Asar
voqealari bosh qahramonning gururi tufayli ko‘p yillarini safarda qiyinchiliklar
orasida otkazgani asosiga qurilgan. Guvohi bo‘lganingizdek, romanning bosh
qahramoni – Farida. Barcha voqea-hodisalar uning tilidan bayon qilinadi.
Faridaning dard-u alamlari, quvonchlari, iztiroblari – barcha qalb kechinmalari
o‘quvchi yuragidan joy oladi.Roman boshlanishida Farida es-hushini tanigan
kunlardagi kayfiyatni, atrof-muhitga, odamlarga, yaqinlariga munosabatlarini
bayon etadi.
Fransuz tili muallimasi Aleksi opaning taklifiga ko‘ra boshqa tengdoshlari
kabi u ham bolalik xotiralarini yozadi: “Men baliqlar singari ko‘l ichida
tug‘ilganga o‘xshayman. Onamni es-es bilaman... Otam, enagam, xizmatkorimiz
Husayn ham esimda...
32
Bir kun meni ko‘chada quvgan qora laychani... Bir kun
to‘la savatdan yashiriqcha uzum olayotganimda barmog‘imni chaqib olgan
arini... Ko‘zim og‘riganda tomizilgan qizil dorini... Mehribon Husayn bilan
Istanbulga kelganimizni... Ha, shularga o‘xshash ko‘p narsalarni eslayman...”
Lekin bulardan hech biri ilk xotira emas... Faridaning bu inshosi boshqa
o‘quvchilarga ham o‘qib eshittiriladi. Mazkur parchadagi tasvirlar, birinchidan,
roman muallifining o‘z qahramonini boshqalardan ajratib ko‘rsatishi,
32
Adabiyot [Matn] 11-sinf: darslik-majmua / B.To‘xliyev [va boshq.], - Toshkent:
“O‘zbekiston milliy ensklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti, 2018. – 200 b.
56
ikkinchidan, ochiq ko‘ngil, to‘g‘riso‘z, badiiy tafakkur tarziga ega ekanini
boshidanoq ma’lum qilishi uchun zarur edi. Faridaning o‘z e’tirofiga ko‘ra:
“Menga kelsak, men butunlay boshqacha qiz edim”, – deb yozadi. Roman
Faridaning shu “boshqacha”ligi tafsilotlari asosiga qurilgandir.
Ayniqsa, Faridaning maktabdagi o‘qish yillari va shu muhitda turli
sarguzashtlarni boshidan kechirgani, ba’zan turli qiziqchilik uchun atay hazillar
boshlashlari – bularning barcha-barchasi roman sahifalari miqdori ko‘paygan
sari o‘quvc hining ushbu shaddod qahramon to‘g‘risidagi tasavvurini to‘ldirib,
yaxlitlashtira boradi. Bolalik va yoshlikning beg‘ubor damlaridagi yoshgina
qizning birovlar xayoliga kelmagan ishlarga bosh urishi, deylik, daraxtlar ustida
bamisoli chaqqon mushukdek shoxdan shoxga sakrab o‘tishlari obraz tabiatining
individualligini namoyon qiladi. Muallifi sekin-asta Faridani romanning asosiy
motivi bo‘lgan ishq-muhabbat yo‘nalishiga yo‘naltira boradi. Faridani bo‘lasi
Komron bilan uchrashtiradi.
Hamma bolalar bilan bemalol janjal-g‘avg‘olar ko‘taradigan Farida
Komronga yo‘liqqanida boshqacha bo‘lib qoladi, hamma bolalarga qiladigan
qiliqlarini qila olmaydi. “Qarindosh bolalar orasida faqat bittasidan tortinar,
o‘shandangina hayiqar edim. U Basima xolamning o‘g‘li Komron edi. Ammo
uni bola deyish uncha to‘g‘ri kelmaydi. Avvalo, yoshi mendan ancha ortiq,
qolaversa, juda odobli, vazmin. Bolalarga qo‘shilishni yoqtirmaydi. Qo‘llarini
cho‘ntaklariga suqib olib, yo dengiz bo‘yida o‘zi yolg‘iz aylanib yuradi, yo
bo‘lmasa daraxtlar soyasida kitob o‘qib o‘tiradi. Komronning sochlari jingalak,
sarg‘ish yuzi esa nozik, oppoq, yarqiroq. Shunchalar yarqiroqki, yuragim
chopsa-yu, quloqlariga yopishib olib, yaqindan betlariga qarasam, xuddi
oynadagi kabi o‘zimni ko‘rishimga ishonaman”. Adib shu zaylda Komronning
tabiati va tashqi qiyofasi – portretini Faridaning qalami bilan chizib ko‘rsatadi.
Albatta, bu qiyofa, tasvirlar Faridaning qalb oynasiga solib qaralishida hech
qanday g‘ayritabiiylik yo‘q. O‘rni-o‘rni bilan bu tasvirlar orasiga Faridaning
57
istehzolari, piching va kinoy alari qo‘shiladi. Bunday ruhiy-psixologik tasvir
yo‘sini obraz tabiatini, ichki kechinmalarini, boshqalardan farqli xarakterini
ko‘rsatish uchun xizmat qiladi.
Romanda berilishicha, Komron bilan Narimon degan bir tul ayol o‘rtasidagi
munosabatlarni Farida ulkan bir daraxt tepasida o‘tirib tomosha qiladi. Eng
qizig‘i, qalbiga muhabbat mehmon bo‘layotgan qizlar Faridaning shunday
go‘zal va bebaho tuyg‘udan bebahra ekanini o‘ylayotgan bir mahallarida u
g‘alati kayfiyatga tushadi. Barcha sinfdosh qizlar bu o‘zgarishni darrov
sezishadi.
Farida o‘zining ham boshqa qizlarga o‘xshagan qalb egasi ekanini anglatish
uchun Komron bilan Narimon o‘rtasidagi uchrashuv sahnasiga o‘z laqabini
qo‘yib gapirib beradi. Demak, yozuvchi sekin-asta shu ikki qahramonni
allaqanday poetik rishtalar vositasida bir-biriga yaqinlashtira boradi.
Yozuvchi Faridaning o‘n besh yoshlik paytidagi ajib bir ziddiyatni, ya’ni
sho‘xlik-o‘jarliklari qolmaganini, ammo go‘zallashib borayotganini « Fe’li bo‘ri
|
