II bob bo‘yicha qisqacha xulosa.
Jahon adabiyoti namunalaridan bo‘lmish “Choliqushi” romani o‘zbek
o‘qirmanlar tomonidan ham sevib mutolaa qilinadigan asarlardan biri
hisoblanadi. Ayniqsa bu asarning maktab darsligida berilishi asarning yosh
avlodni pok tuyg‘ularga oshino bo‘lgan holda tarbiya topishida katta hizmat
qiladi. Bu bobda “Choliqushi” romanining maktab darsligida berilgan parchasi
yuzasidan noan’anaviy dars o‘tish uchun mo‘ljallangan topshiriqlar yaratildi.
Asar yuzasidan tuzilgan topshiriqlarimiz o‘quvchilarga faqatgina fanni
o‘rgatishgagina emas hayotiy bilimlarni ham egallashga turtki beradigan
topshiriqlar edi. Topshiriqlarimiz asosan asarda ro‘y bergan voqealar va kundalik
hayotimizda ham kuzatiladigan hodisalarni o‘zaro bog‘lagan holda yaratildi. Bu
o‘quvchilarda asarni o‘qishga bo‘lgan qiziqishni kuchaytirdi. Asar yuzasidan
o‘quvchilar uchun qo‘yilgan muammolar orqali o‘quvchilarni mustaqil
fikrlashga, o‘z harakterlaridan kelib chiqqan holda muammolarga yechim
topishga turtki berdi. Asarning 11-sinf adabiyot darsligiga kiritilgan qismi darslik
mualliflari tomonidan o‘quvchilarning aqliy salohiyati, ularning yosh
xususiyatlaridan kelib chiqqan holda to‘g‘ri tanlab olingan. Asarni samarali
o‘qitish uchun qo‘yiladigan topshiriqlarni yaratishda ham asardan to‘g‘ri parchani
tanlab darslikka kiritilgani qo‘l keldi.
79
III BОB. ILMIY TADQIQOTNING AMALIYOTGA TATBIQI
3.1. Tadqiqotning tajriba sinovi yakunlari
Demak, ushbu faslda tadqiqot ishi yuzasidan olib borilgan tajriba-sinov ishlari
natijalari yoritib beriladi.
Tadqiqot ishimizning tajriba-sinov jarayoni poytaxtimizning Sergeli tumani
349-sonli umumiy o‘rta ta’lim maktabida olib borildi. Avvalo, tajriba-sinov
ishimizning mazmun-mohiyati, maqsadini belgilab oldik. Shundan so‘ng tashkiliy
jihatlari bilan davom ettirdik. Tajriba-sinovni o‘tkazish uchun maktabning 11-sinfini
tanlab oldik.
Tadqiqot ishimizni olib borishda 11-sinf “Adabiyot” darsligidan asosiy manba
sifatida foydalanildi. Ishimizning mazmuni va tashkiliy jihatlari sifatida
quyidagilarni belgilab oldik:
*o‘quvchilarning yosh xususiyatlari;
*jahon adabiyoti namunalarini o‘qitishdagi asosiy kamchiliklar;
*o‘quvchilarning qiziqishlari va talablari;
*dunyoqarashi;
*psixologiyasi;
*darslikdagi savol va topshiriqlar mazmuni;
*adabiyot fanini o‘qitish tizimi;
*dars jarayonlarining olib borilishi;
*pedagogik mahorat.
Dastlab darslarni an’anaviy tarzda o‘tamiz. Rashod Nuri Guntekinning tanlab
olingan sinfda avvalo darsni an’anaviy tarzda o‘tamiz. Keyin esa noan’anaviy
shaklda tashkil qilamiz va ushbu o‘tilgan darslardan olingan natijalarni o‘zaro
80
taqqoslaymiz. Qo‘llagan tajribalarimizdan qaysi biri yaxshi natija bersa, shu usulni
tanlab olamiz. Jahon adabiyotining nodir namunlaridan biri bo‘lgan, turk
adabiyotining klassik vakili Rashod Nuri Guntekinning hayoti va ijodi tushuntirib
beriladi. O‘quvchilarga uyga vazifa sifatida ijodkorning hayoti va ijodi yuzasidan
konspekt yozish va mavzuni o‘qib kelish beriladi. Keyingi darsda esa, berilgan
vazifalar trkshiriladi, o‘qituvchi tomonidan yangi mavzu Rashod Nuri Guntekinning
“Choliqushi” romani qisqacha mazmuni so‘zlab beriladi. Uyga vazifa sifatida
asarning darslikda berilgan parchasini o‘qib chiqish beriladi.
Biz yuqorida yondashayotgan an’anaviy dars o‘tish usuli bo‘lib, asosan u
o‘quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatini o‘stirishga emas, balki xotirasini
mustahkamlashga qaratilgan usul hisoblanadi.
Noan’anaviy darsni tashkillashtirish uchun avvalo, yozuvchining hayoti va
ijodini o‘quvchilarga qiziqarli savol va topshiriqlar tuzishdan boshlaymiz.
1. Birinchi topshiriq sifatida quyida keltirilganlardan Rashod Nuri Guntekin
qalamiga mansub asarlarni janrlarini bir biriga moslagan holda joylashtirib
chiqishlari kerak bo‘ladi:
“Choliqushi”
Pyesa
“Layli ila majnun”
Roman
“Olov kechasi”
Hikoya
“Istiqlol”
Roman
“So‘ngan yulduzlar”
Roman
“Tamg‘a”
Pyesa
“Tosh parchasi”
Hikoya
81
Topshiriqni bajarish uchun o‘quvchilarga ikki daqiqa vaqt ajratiladi. Ushbu
topshiriqdan ko‘zlangan asosiy maqsadimiz o‘quvchilarning tezkorligini, xotira
salohiyatini yanada yuksaltirishdir.
2. İkkinchi topshiriq quyidagicha bo‘ladi: Sinf doskasiga quyida berilgan jadval
ko‘rinishi kabi katakchalar chiziladi. Savol esa ushbu shaklda bo‘ladi: Rashod Nuri
Guntekin nomini Jahon adab iyoti sahnida mashhur qilgan asari qaysi?
O‘quvchilarga beriladigan topshiriq biroz noan’anaviy, ya’ni o‘quvchilarga
yuqoridagi savol beriladi va har bir o‘quvchi katakchalarga mos keladigan bittadan
harf aytadi. To‘g‘ri harfni aytgan o‘quvchiga keyingi katakchada yashiringan harfni
aytish imkoni beriladi. Bu topshiriq o‘quvchilarning topshiriqlar ustida individual
ishlash mahoratini oshiradi, mustaqil fikrlash qobiliyatini oshiradi.
3. Rashod Nuri Guntekinning “Choliqushi” romanini o‘zbekchalashtirgan
mutarjim kim va u adabiyotshunoslar orasida qanday nom bilan e’tirof etiladi?
Ushbu savolning javobini topish uchun har bir o‘quvchiga olti donadan kartochka
tarqatma material sifatida beriladi beriladi. Dastlabki uchta kartochkada tarjimonlar
ismlari, navbatdagi uchta kartochkada ularga berilgan e’tiroflar yoziladi. Shu
kartochkalar ichidan har bir o‘quvchi berilgan savolning javobini topadi. O‘qituvchi
esa ularni baholash maqsadida har bir o‘quvchining javoblarini tekshirib chiqadi.
Noto‘g‘ri javob ni tanlagan o‘quvchi uchun dars so‘ngiga qadar yozuvchi qalamiga
mansub bo‘lgan asarlarni janrlarga ajratgan holda aytib berish talabi qo‘yiladi.
Biz foydalangan metodlar o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatini o‘stirishga
qaratilgan. Sababi bugungi DTSning maqsadi o‘zining erkin fikrini ayta oladigan
yoshlarni tarbiyalashdir. Avvalgi darsliklarimiz ko‘proq xotirani yaxshilashga
qaratilgan bo‘lsa, yangi darslik hamda o‘quv jarayoni bundan qochadi.
82
O‘qituvchilar bilan suhbatlashganimizda ham ma’lum bir metodlar, o‘yinlar
orqali darslarni o‘tish ko‘pincha ochiq darslarda qo‘llaniladi. Biz adabiyot darslarini
deyarli an’anaviy shaklda tashkil etamiz. Shuning uchun ham noodatiy tarzda, turli
metodlar orqali darslarni tashkil etish o‘quvchilar diqqat-e’tiborini darsga qaratishga
yordam beradi. Bundan tashqari ularning qiziqishi ham ortadi. Biz bu jarayonni
tashkil etishimizda, eng avvalo, bolaning yoshi, qiziqishi, psixologiyasi, muhitini
inobatga olishimiz lozim. Agar ko‘r-ko‘rona bunga yondashsak ishlab chiqqan turli
xildagi usullarimiz o‘zini oqlamaydi.
4. Jahon adabiyoti namunalarini o‘qitishdagi ma’lum bir qiyinchiliklar haqida
to‘xtalib o‘tgan edik. Shu jihatlarni inobatga olgan holda ijodkorning “Choliqushi”
romani asosida muammoli vaziyat yaratamiz. O‘rtaga tashlangan muammo :
| 