*’ Малофеез H.H. “Развитие системы специального образования в России в

Kasbiy salohiyat darajasi e ’tiborga loyiq omil ekanligi sababli pedagoglar uchun 
yo'nalishlar bo'yicha yillik, kalendar-m avzuli va kundalik rejalashtirish namunalari 
ishlab chiqildi. Ushbu rejalashtirishlam i ishlab chiqishda bolalam ing nafaqat nutqiy 
jihatdan rivojlanishlari, balki ulam ing ijtim oiy hayotga uyg'unlashib ketish omillari 
ham nazarda tutildi. Shuningdek, pedagog xodim lar uchun sem inar-treninglar, ochiq 
m ashg'ulotlar, m aslahatlar uyushtirildi.
2015 yilning 21 may kuni Koreyaning Inchxon shahrida Butunjahon ta ’lim 
forumi o'tkazilib, unda sayyoram izdagi barcha shaxslam ing ta’limi ham da zaruriy 
bilim va malakalarni egallashlarini ta ’m inlashga qaratilgan 2030 yilga qadar 
Rivojlanish Deklaratsiyasi ham da Global rejasi qabul qilinib, ularda ta ’lim shaxsning 
rivojlanishi, 
o 'z -o ‘zini 
nam oyon 
etishi, 
jam iyat 
hayotiga 
uyg'unlashuvi, 
ijtim oiylashuvi ham da shaxsiy hayotida m uvaffaqiyatga erishishining zaruriy sharti 
ekanligi alohida ta ’kidlab o ‘tildi. Xuddi shu yilning 29 oktyabrida Fransiyada 
b o iib o 'tg a n BM T Sam m itida ishtirokchi davlatlar kun tartibining m uhim masalasi 
sifatida “barcha shaxslarga maktabgacha, boshlang'ich, o 'rta , yuqori va kasbiy-texnik 
tayyorgarlik pohonalarida sifatli ta ’lim olishlari uchun inklyuziv va teng ravishdagi 
sharoitlam i yaratish”ni rasm an qabul qildilar. 
Turli jabhalarida ijobiy o'zgarishlari 
bilan dunyo ham jam iyati tom onidan tobora keng e ’tiro f etilayotgan mam lakatim izda 
nogironligi b o'lgan bolalar ta’limiga muhim omil sifatida qaralayotganini 
kuzatishim iz 
mumkin. 
Kuni 
kecha 
im zolangan 
O 'zbekiston 
Respublikasi 
Prezidentining «O 'zbekiston Respublikasi xalq ta ’limi tizimini 2030 yilgacha 
rivojlantirish 
konsepsiyasini 
tasdiqlash 
to ‘g ‘risida»gi 
Farm onida 
ham 
m am lakatim izda umumiy o 'rta va m aktabdan tashqari ta ’limni tizimli isloh qilishning 
ustuvor yo'nalishlaridan biri sifatida inklyuziv ta ’limni rivojlantirish belgilangani 
fikrim izning yorqin dalilidir. Respublikam izda 1996 yildan boshlab m axsus ta ’limga 
m uqobil b o 'lg an yangi yo'nalish m aktablari - inklyuziv maktablari shakllana 
boshladi. 
A m alga 
oshirilgan 
loyihalarda 
turli 
soha vakiilari, 
ham jam iyat 
ishtirokchilarining yakdil sa’yi-harakatlari natijasida erishilgan yutuqlar alohida 
e ’tiborga muhtoj bolalar abilitatsiyasi va reabilitatsiyasi darajasining yuqorilashuviga, 
ulardagi m avjud muam m oning erta korreksiya qilinishi orqali erta ijtimoiy 
m oslashuvlariga samarali ta ’sir ko'rsatayotgani kuzatildi. Hozirgi kunga qadar qator 
xalqaro tashkilotlar ham da RBIM M bilan ham korlikda am alga oshirilgan Loyihalar 
asosida tashkil etib kelinayotgan inklyuziv ta ’lim muassasalari o'quv-tarbiya ishlari 
jarayonida 
erishilayotgan 
ko'pgina 
yutuqlarga 
qaram ay, 
m azkur 
qo'llab- 
q u w atlash lar yakunlangach, maktab am aliyotida b a’zi m uam m olam ing yuzaga 
kelayotgani kuzatilmoqda.
Inklyuziv ta ’lim ni m uvaffaqiyatli jo riy qilishdagi 
muammolarni qilish 
m aqsadida institutda qator ishlam i am alga oshirdik43:
1-bosqich. M azkur bosqichda biz um um iy o 'rta ta ’lim m aktablari 
va 
ixtisoslashtirilgan 
ta ’lim 
m uassasalarining 
direktorlari 
bilan 
suhbat 
va
4!
Shom axm udova R. M axsus va iklyuziv ta ’lim. - Toshkent, 2012. -123.b.
81

so'rovnom dar o'tkazdik. 
0
‘rganganlarirniz asosida um um ta’lim maktablari 
dircktorlarning 
o 'z
faoliyatlari 
jarayonida 
O 'zbekiston 
Respublikasining 
Konstitutsijasi, "K adrlar tayyorlash 
milliy dasturi” (1997 yil), “T a ’lim 
to 'g 'risid a ’gi (1997 yil) va “Bola huquqlarining kafolatlari to‘g 'risida''gi (2008 
yil) qonunhri, “2017-2021 yillarda O 'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning 
beshta ustivor yo'nalishi bo'yicha H arakatlar strategiyasi” ga; ixtisoslashtirilgan 
ta ’lim miassasalari direktorlarining “Nogironlarni 
ijtimoiy himoya qilish 
to 'g 'risid a ’^i Qonuni (1991 yil), “2017-2021 yillarda O 'zbekiston Respublikasini 
rivojlantirilining beshta iistuvor yo'nalishi b o'yicha Harakatlar strategiyasi” , 
O 'zbekistoi Respublikasi Prezidentining “ Nogironligi bo'lgan shaxslam i davlat 
tom onidan q o 'lla b -q u w atlash tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari 
to 'g 'risid a ’^i Farmoni (2017 yil), Xalq ta ’limi vazirligining “A qliy va jism oniy 
nuqsoni bc'lgan o'quvchilam i m axsus ta ’lim muassasasidan boshqasiga yoki 
inklyuziv iiaroitlarida ta ’lim olish uchun um um ta’lim m uassasasiga o'tkazish 
to 'g 'risid a ’^i 
(2015 yilning 17 iyunidagi Adliya vazirligidan 2685-son bilan 
ro 'yxatdano'tgan) Nizomi asosida ish olib borishlarini aniqladik.
Toshlent shahri, Samarqand, Surxondaryo, Namangan viloyatlaridan malaka 
oshirish uchun kelgan har ikki tur ta ’lim m uassasalari direktorlari ta ’limda 
e ’tiborga rruhtoj o'quvchilam ing um um ta’lim ga jalb qilingani, m azkur hududlarda 
inklyuziv resurs markazlari tashkil etilib, ta ’lim ishtirokchilariga yordam
k o'rsatishlai am alga oshirilgani, Loyiha doirasida axborotnom a ham chop etib 
borilgani laqida xabardor ekanliklarini aniqladik. M azkur o'rganish davom ida 
maktab raibarlarining inklyuziv ta ’lim haqida tushunchalarining noaniqligi, 
m azkur ydnalishdagi lavozim majburiyatlarini to 'liq tushunm asliklari, nogiron 
bolalar ta ’Iinini yengillashtiruvchi texnik vositalam ing yetarli em asligi, har ikki 
toifa 
direttorlarida 
inklyuziv 
ta ’lim 
borasida 
qorishiq 
tushunchalam ing 
mavjudligiri aniqladik.
2
-bosflch faoliyatim iz ixtisoslashtirilgan ta iim m uassasalarining o'qituvchi 
va tarbiyathilar y o'nalish bo'y ich a bilim darajalarini aniqlashga qaratildi. 
Suhbatlar natijasida m utaxassisning 
o 'z
tarbiyalanuvchilarini 
um um ta’lim 
m uassasasija o'tkazishga tayyorlash bo'y ich a tavsiya va yo'riqnom alar, bolalar 
bilan olib boriluvchi ish yo'nalishlari va ulam ing hujjatlashtirilishi borasida 
qiyinchilikhrga uchrayotganliklari, texnik vositalam ing yetarli em asligi, har ikki 
toifa pedag»glarida segregatsiya, integratsiya, inklyuziv ta ’lim borasidagi qorishiq 
tushunchalaning m avjudligini aniqladik.
A m i |a oshirilgan ishlar ham da xalqaro ilg 'o r tajribalar 
tahlili quyidagi 
xulosalargakelish uchun asos bo'lm oqda:
- M avjudo'zgartirishlam i kiritish qo'shim cha jarayon hisoblanadi.
- A lohida e ’tiborga muhtoj bolani ta ’lim ga olib kirish (ta ’lim ga erishishlik) 
muvaffaqiyatli natijani kafolatlamaydi.
- Hatti-harakatlardagi 
o'zgarishlar 
3 
yil 
muddat 
ichida 
sezila 
boshlasa, 
m unosaiatdagi o'zgarishlar uzoqroq - bir necha o 'n yillam i talab qiladi.
82

- 
Islohotlar sinfdan boshianishi zarur.
- O 'qituvchilar maxsus tayyorgarlikdan o 'tg an b o'lishlari, ulam ing malakasini 
oshirish masalasiga alohida e ’tibor berib borish lozim.
T a ’lim muassasalari direktorlari jarayonda yo'lboshchi (lider) sifatida namoyon 
b o iish lari kerak.
- Pedagogik ta’lim am aliyot ham da bolalam ing sennazm un hayoti bilan 
ham korlikda rivojlanishi lozim.
- Barcha jabha va bosqichda muntazam qo'llab-quvvatlanish zarur.
- Bolalarni ta ’limga muvaffaqiyatli jalb qilish maqsadida baholash tizimini qayta 
k o 'rib chiqish lozim.
Eshitishda nuqsoni b o 'lganbo'lgan o'quvchining sifatli ta ’lim olish huquqiga 
ega bo'lish uchun, har ikki tur m uassasalarida ta ’lim sharoitlari yaratilishi talab 
qilinadi va 
inklyuziv ta ’lim sam aradorligini oshirishga ta ’sir etuvchi omillar 
sifatida quyidagilam i belgilab olish m uhim , deb hisoblaymiz44:
1
.Inklyuziv ta ’limni tashkil etishda har ikki tur ta ’lim muassasalari 
direktorlari o'zlarini jarayonda yo'lboshchi, m aslahatchi sifatida namoyish 
qilishlari lozim. Bunda ular ham m e’yoriy-huquqiy, ham metodik, ham amaliy 
bilim, ko'nikm alarini cgallab borishlari lozim.
2
.
0
‘quvchilarga mazmunli bo'lgan va qiziqarli o 'q u v dasturlarini joriy 
qilinishi orqali ulam i qiziqtira olam iz va ulam ing dars jarayonlariga ishtiyoq bilan 
qatnashishlariga erishamiz.
3.Наг ikki turdagi ta ’lim muassasalarida ham korlikdagi ta ’limni amalga 
oshirib borish lozim. Y a’ni bunda nafaqat direktorlar, pedagoglar, balki ota-onalar 
va albatta, o'quvchilarning faolliklariga erishish lozim. 
Bolalar ta ’limda faol 
qatnashishlari jarayonida, y a ’ni ham korlikka asoslangan ta ’limda, shuningdek, 
hayotiy misol va tajribalarga asoslanganda, a ’lo darajada o'zlashtiradilar.
4.T a’lim jarayoniga turfalikni kiritib borish muhim. Turfalik - bu xuddi 
barcha bolalar bir xil bo'lganiday, butun sinfga o'qitishning bir xil usulidan ko 'ra 
m a'lum bir o'quvchi yoki o'quvchilar kichik guruhining o 'rganish ehtiyojlariga 
murojaat 
qilishdir. 
Turfalik 
o'qituvchilar 
va 
o'quvchilar, 
m ateriallam i, 
o'quvchilam i guruhlashni, o'rganishni baholash usullarini va sin f xonasining 
boshqa elementlarini shaxsiy va butun sinfning yutug'ini qo'llab-quvvatlovchi 
turlicha usullardan foydalanish mumkin bo'lgan yo'nalishlam i nazarda tutadi.
5.Agar bolalarga c ’tibor berilm asa yoki ularga g 'a m h o 'rlik ko'satilm asa, ular 
ta ’lim -tarbiya jarayonida qiyinchilik sezadilar. Ayniqsa, ularga uyda yetarli 
darajada 
g 'am h o 'rlik
yoki 
e ’tibor 
ko'rsatilm asa, 
ular 
odam ovi 
bo'lib, 
atroofdagilarga muhtoj bo'ladilar. Shu bois o'quvchilar oilalari bilan hamkorlik 
ishlari ko'lam ni kengaytirib borish lozim.
6
.Biz bolalar faol ravishda jalb etilgan va rag'batlantirilgan muhitni 
yaratishim iz zarur. Y a’ni bunday jarayonda o'qituvchi doim iy nazorat qiluvchi 
shaxs bo'lm ay, ota-onalar va boshqa o'qituvchilam i o 'z ichiga olgan muammoni

Download 39,59 Mb.