53
iqtisodiyot
mamlakat
tabiatini
yaxshilashga
koʻmaklashuvchi
iqtisodiyotning yangi tarmoqlari sifatida tadqiq qilinsa, baʼzi tadqiqotlarda
yashil iqtisodiyot tabiatga yordam beruvchi va foyda keltiruvchi yangi
texnologiyalar, ekotizimlar sifatida oʻrganiladi deb taʼkidlasalar, boshqalar
esa yashil iqtisodiyot bu ekologik toza mahsulotlar yaratishga yoʻnaltirilgan
rivojlanishning yangi bosqichi boʻlib, uning asosini sof yoki yashil
texnologiyalar tashkil etadi deyiladi. Yashil iqtisodiyot tushunchasining
keng
tarqalgan, nisbatan toʻliq taʼrifi UNEP tomonidan ishlab chiqilgan
boʻlib, yashil iqtisodiyot - bu insonlar farovonligi va ijtimoiy tengligining
yaxshilanishi, ekologik risklar va ekologik taqchillikni sezilarli darajada
kamaytirishga olib keluvchi iqtisodiyotdir.
Yashil iqtisodiyotga oʻtishning dolzarbligi quyidagi omillar bilan
belgilanadi:
- atrof-muhitning ifloslanishi va tabiiy resurslar
tugashining salbiy
oqibatlarini
kamaytirish
maqsadida
iqtisodiyotga
innovatsion
texnologiyalarni qoʻllash zarurligi;
- uglevodorod xomashyosi va uning pirovard mahsulot qiymatidagi
ulushiga bogʻliqligini qisqartirish asosida iqtisodiyot raqobatbardoshligini
oshirish;
- yuqori texnologiyali tarmoqlarni yangilash imkonini beruvchi yashil
innovatsiyalarni qoʻllash;
- past uglerodli iqtisodiyotga oʻtish jarayonida uglevodorodga
bogʻliqlikni qisqartirish;
- barqaror rivojlanishga erishish uchun bozor mexanizmidan
foydalanish.
Yashil iqtisodiyotga oʻtishdagi muhim
masalalardan biri ushbu
jarayonni moliyalashtirish hisoblanadi. Iqtisodiy adabiyotlarda yashil yoki
ekologik moliya atamasining umum qabul qilingan taʼrifi mavjud emas.
Yashil moliyalar - ekologik toza, energiya samaradorligi yuqori va past
uglerodli loyihalarni amalga oshirishga yoʻnaltirilgan investitsiyalar va
boshqa moliyaviy dastaklar yigʻindisi tushuniladi.
Aksariyat holatlarda
ekologik investitsiyalar va iqlim oʻzgarishi bilan bogʻliq investitsiya
tushunchalari yashil moliya tushunchasini sinonimi sifatida foydalaniladi.
Yashil moliya atamasini ilk bor taniqli iqtisodchi olim R.Sandor
tomonidan 1992-yilda Nyu-Yorkdagi Kolumbiya universitetida ishlab
chiqilgan maxsus oʻquv dasturida qoʻllanilgan. 2002-yilda Stenford
universiteti professori Gletchen Deyl tomonidan nashr etilgan “Yangi tabiat
iqtisodiyoti” nomli kitobida tabiiy resurslar muhofazasini moliyalashtirish
masalalari koʻrib chiqilgan.
54
Yashil moliyalashtirish barqaror iqtisodiy oʻsishni taʼminlashga
yoʻnaltirilgan moliyaviy qoʻyilmalar, loyihalar
va investitsiyalarni
ifodalovchi keng tushuncha boʻlib, ekologik mahsulotlar ishlab chiqarish
orqali barqaror iqtisodiy rivojlanish darajasini yanada oshirishni nazarda
tutadi. Shuningdek, yashil moliyalashtirish atrof-muhitga sanoat
chiqindilarini
chiqarish hajmini qisqartirish, suv resurslari ifloslanishini
oldini olish va bioxilma-xillikni saqlab qolishga qaratilgan loyihalarni
moliyalashtirish bilan birgalikda iqlim oʻzgarishi taʼsirini yumshatish va
unga moslashish jarayonlariga sarflanayotgan investitsiyalarni oʻz
ichiga
oladi
11
. Shuningdek, baʼzi adabiyotlarda yashil moliyalashtirish quyidagi
guruhlarga ajratib talqin qilingan:
1) atrof-muhitni muhofaza qilish bilan bogʻliq texnologik jarayonlar,
loyihalar va dasturlarni moliyalashtirish;
2) moliyaviy mahsulotlar (dastaklar) va xizmatlar (kreditlar,
obligatsiyalar, aksiyalar va boshqalar);
Demak yashil moliyalashtirish atrof-muhitga taʼsir koʻrsatuvchi
barcha omillarni hisobga oluvchi va ekologik barqarorlikni taʼminlashni
nazarda tutuvchi investitsiyalash va kreditlashni barcha shakllarini qamrab
oladi. Yashil moliyalashtirish manbalari quyidagi guruhlarga ajratiladi:
- davlat byudjeti mablagʻlari;
- xalqaro moliya tashkilotlari mablagʻlari;
- xususiy sektor mablagʻlari (ichki va tashqi).
Yashil moliyalashtirishning yoʻnalishlarini quyidagi yirik guruhlarga
ajratiladi:
