Mustaqil ishlash uchun nazorat savollari

49 
1. Barqaror rivojlanish konsepsiyasining paydo boʻlishi va uning 
globallashuv jihatlarini tushuntirib bering.
2. Barqaror rivojlanish ekologik indikatorlarini metodologik asoslarini 
tahlil qiling.
3. Barqaror rivojlanish indikatorlarini asosiy koʻrsatkichlarini tahlil qiling.
4. “Yashil iqtisodiyot” konsepsiyasining mohiyati va rivojlanish 
bosqichlarini tushuntirib bering.
5. “Yashil iqtisodiyot”ni rivojlantirish qanday yoʻnalishlarga boʻlinadi?
6. Global qanday ekologik muammolar insoniyat uchun xavf solmoqda?
7. Oʻzbekistonda ekologik-iqtisodiy siyosatning qanday yoʻnalishlarda 
rivojlanmoqda?
8. Ekologik siyosatning mohiyati va vazifalarini tushuntirib bering.
9. Global iqlim oʻzgarishi va unga moslashish jarayonlarini tahlil qilib 
bering. 
10. Yashil iqtisodiyot va Barqaror rivojlanish maqsadlarining farqli 
jihatlarini toping.

50 
III Bob. IQTISODIY VOSITALAR VA MOLIYAVIY RESURSLAR
3.1. Institutsiyaviy va siyosiy sharoit
3.2. Yashil iqtisodiyotga oʻtish jarayonini moliyalashtirish
3.3. Atrof-muhit ifloslanishining iqtisodiy ziyon yetkazishini
aniqlash metodikasi
3.4. Tabiat muhofazasi tadbirlarining iqtisodiy samarasini hisoblash
3.5. Eksternaliya xarajatlari. Tabiiy muhitning assimilyatsiya potyensiali
3.1. Institutsiyaviy va siyosiy sharoit
Iqtisodiy vositalar va toʻlovning huquqiy zamiri 09. 12.1992-yilda 
Tabiatni muhofaza qilish toʻgʻrisidagi qonun bilan yaratilgan edi. Ushbu 
qonunning 33-moddasida barcha vositalar, jumladan resurslarni tejaydigan 
texnologiyalar kiritish uchun soliq imtiyozlari va kredit subsidiyalarini 
qoʻllash imkoniyatiga toʻxtalib oʻtilgan. Oʻzbekiston Respublikasi Tabiat
Resurslari Vazirligi ekologiya va atrof-muhit masalalarida davlat siyosati va 
boshqa vazirlik va idoralar harakatini muvofiqlashtirish uchun yetakchi 
tashkilotdir. Atrof muhitning maqbul ekologik holatini, ekologik tizimlarni, 
tabiiy komplekslarni va alohida obyektlarni muhofaza qilish, ekologik 
vaziyatni yaxshilash, chiqindilarni boshqarish sohasidagi qonun hujjatlariga 
rioya etish ustidan davlat nazoratini amalga oshirish, maishiy chiqindilarni 
yigʻish, tashish, joylashtirish, qayta ishlash va utilizatsiya qilishning 
samarali tizimini tashkil etish, Yer, yer osti boyliklari, suv, oʻrmonlar, 
qoʻriqlanadigan tabiiy hududlar, oʻsimlik va hayvonot dunyosini muhofaza 
qilish va ulardan foydalanish sohasidagi qonunchilikka rioya etilishi ustidan 
davlat ekologik nazoratini oʻtkazish, atmosfera havosini muhofaza qilish, 
suv, yer resurslari va yer osti boyliklari, bioxilma-xillik, atrof-muhit 
monitoring, eko-energiya, ekologik nazorat hamda ekologik taʼlim, 
targʻibot va mutaxassislarni qayta tayyorlash kabi masalalarda faoliyat olib 
boradi.
Atrof-muhitni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona 
foydalanish sohasida davlat siyosatining ustuvor yoʻnalishlarini belgilash 
hamda milliy maqsad va vazifalarga erishishni taʼminlash maqsadida 
Oʻzbekiston Respublikasining 2019-yil 30-oktyabrdagi PF-5863-son 
Farmoni bilan 2030-yilgacha boʻlgan davrda Oʻzbekiston Respublikasining 
Atrof muhitni muhofaza qilish konsepsiyasi tasdiqlangan. Iqtisodiyotni 
ekologiyalashtirishda respublikada barqaror rivojlantirish masalalari 
boʻyicha davlat siyosatini shakllantirish, shuningdek, iqtisodiyot 
sektorlarini rivojlantirish konsepsiyalarini ishlab chiqishda ekologiyaga oid 
holatlar yetarli darajada inobatga olinmayapti. Ekologik standartlarning 
yoʻqligi yoki eskirgan standartlardan foydalanish dasturiy hujjatlarni ishlab 

51 
chiqishda mavjud ekologik muammolarni obyektiv baholash imkonini 
bermaydi.
Tabiatdan foydalanishning iqtisodiy mexanizmlari atrof — muhitni 
muhofaza qilish va tabiatdan foydalanishni iqtisodiy tartibga solish 
respublikada samarali ekologiya siyosatini olib borishning gʻoyat muhim 
sharti hisoblanadi. Ayni vaqtda atrof muhitni ifloslantirganlik uchun 
toʻlovlar respublikada qoʻllanilayotgan asosiy iqtisodiy vosita hisoblanadi. 
Biroq, atrof muhitni ifloslantirganlik uchun amaldagi kompensatsiya 
toʻlovlari tizimi ragʻbatlantiruvchi funksiyaga ega emas, chunki ularning 
miqdori xoʻjalik yurituvchi subyektlarni ifloslantiruvchi moddalarni oqizib 
yuborish chiqarib tashlash hajmlarini pasaytirishga va ekologik toza 
texnologiyalarni joriy etishga ragʻbatlantirmaydi.
Atrof muhitni muhofaza qilish va tabiatdan oqilona foydalanish 
sohasidagi nazorat tabiatni muhofaza qilish qonunchiligi talablariga rioya 
etilishini taʼminlashning asosiy vositasi hisoblanadi. Shu bilan birga, 
respublikada, shu jumladan, ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish 
organlari tomonidan xoʻjalik yurituvchi subyektlarda nazorat tadbirlari 
oʻtkazilishini cheklash boʻyicha aniq maqsadga yoʻnaltirilgan ishlar olib 
borilmoqda. Biroq, ular tomonidan olib borilayotgan nazorat tadbirlari 
xoʻjalik yurituvchi subyektlarning moliya-xoʻjalik faoliyatiga daxl 
qilmasligini hisobga olganda, davlat organining nazorat funksiyalarini 
bunday cheklab qoʻyish atrof muhitni muhofaza qilish sifatiga salbiy taʼsir 
qilishi mumkin.
Qishloq xoʻjaligi vazirligi tomonidan qishloq xoʻjaligi va oziq-ovqat 
xavfsizligi sohasida tarmoqni kompleks modernizatsiya qilish, qishloq 
xoʻjaligida fan va texnika yutuqlarini, resurslarni tejaydigan zamonaviy va 
intensiv agrotexnologiyalarni, ilgʻor tajribalarni joriy qilishga yoʻnaltirilgan 
yagona siyosatni amalga oshirish muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, 
qishloq xoʻjaligiga moʻljallangan yerlardan foydalanishni tashkil etish va 
muhofaza qilish sohasida samarali davlat nazoratini amalga oshirish. 
Oʻzbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat 
kadastri davlat qoʻmitasining qishloq xoʻjaligi yerlari va ekinlarini 
monitoring qilish, qishloq xoʻjaligi ekinlarini joylashtirish, qishloq xoʻjaligi 
yerlarini muhofaza qilish boʻyicha davlat nazoratini amalga oshirish, tuproq 
bonitirovkasini oʻtkazish, qishloq xoʻjaligi yerlarining meʼyoriy qiymatini 
aniqlash, tuproq unumdorligini oshirish, tuproqshunoslik, geobotanikaga 
oid tadqiqotlarni amalga oshirishga doir vazifalari, funksiyalari hamda 
vakolatlari Qishloq xoʻjaligi vazirligiga oʻtkazildi.

52 
Oʻzbekiston Respublikasi Suv xoʻjaligi vazirligi suvlarni boshqarish, 
suvlarning hisobi, hisoboti va balansini shakllantirish sohasida yagona 
siyosatni amalga oshirish, shuningdek, suv resurslaridan oqilona 
foydalanish va ularni muhofaza qilish, suvlarning zararli taʼsirini olish va 
bartaraf etish sohasida davlat organlari va boshqa tashkilotlar faoliyatini 
muvofiqlashtiruvchi davlat boshqaruvi organi hisoblanadi. Respublika 
aholisi, iqtisodiyot tarmoqlari va atrof-muhitning suvga boʻlgan muttasil 
oshib borayotgan ehtiyojlarini qondirish uchun shart-sharoitlar yaratish, suv 
resurslaridan samarali foydalanishni taʼminlash, suv 
xoʻjaliklari 
obyektlarini modernizatsiyalash, rivojlantirish va qurilish ishlarini sifatli 
tashkil etish, qonunchilik hujjatlarini ishlab chiqish, shuningdek xavfsizlik 
darajasi yuqori boʻlgan suv xoʻjaligi obyektlarini loyihalash va ekspertiza 
qilish malakali xorijiy ekspertlarni jalb qilish, suv omborlari va sel-suv 
omborlari va boshqa suv xoʻjaligi obyektlari xavfsizligini hamda ishonchli 
ishlashini taʼminlash sugʻoriladigan yerlarning meliorativ holatini 
yaxshilash va barqarorligini taʼminlash choralarini koʻrish kabi vazifalardan 
iborat.
Oʻzbekiston Respublikasi Togʻ-kon sanoati va geologiya vazirligi yer 
qarini oʻrganish, foydalanish va muhofaza qilish, shuningdek konchilik 
munosabatlarini boshqarish borasida yagona davlat siyosatini amalga 
oshiradi. Respublikaning mineral xom ashyo bazasini, birinchi navbatda yer 
osti suvlari, qimmatbaho rangli, nodir, kamyob metallar va uranning 
shuningdek, uglevodorod xom ashyosining yangi turlarini va ularning 
konlarini tezkor izlash va hk. dan iborat.
Iqtisodiy va atrof-muhitga doir siyosatlarni birlashtirish mamlakatning 
rivojlanish rejalarining asosiy maqsadi deb eʼlon qilingan. Biroq, atrof-
muhit degradatsiyasining iqtisodiy va ijtimoiy bahosi toʻlaligicha hali 
chamalab chiqilmagan. Siyosatni ifoda etishdagi baʼzi ijobiy oʻzgarishlarga 
qaramay, hanuz atrof-muhit borasidagi ustun vazifalarni asosiy iqtisodiy 
rivojlanish rejalari, siyosat va dasturlarga samarali boʻlishi uchun 
qoʻshimcha qilinadigan narsalar koʻp.

Download 2,87 Mb.