12.1-rasm. Orqasigacha о‘tgan kо‘chib tushishda obdelkani qayta tiklash:
1 - obdelka; 2 - ponalar; 3 - opalubka taxtalari; 4 - lekala; 5 - bruschalar; 6 - skrutka; 7 - obdelka yuzasi; 8 - rels; 9 - taxtalar; 10 - tosh tо‘ldirish; 11 - pо‘lat truba
Temir yо‘l tonnelining kapital ta’miri maxsus tekshirishdan sо‘ng temir yо‘l boshqarmasining xulosasi asosida о‘tkaziladi. Kapital ta’mir konstruksiyaning kuchsizlangan elementlarini kuchaytirish, obdelkaning ba’zi kolsolarini yoki uning ayri elementlarini qaytadan qurish, yangi kameralar va tokchalar qurish kabi ishlarni о‘z ichiga oladi. Bu ta’mirda tonnelning konstruksiyasini ham, gabaritini ham о‘zgartirmaydilar. Ishlar joriy ta’mirdagi kabi poyezdlar harakatini tо‘xtatmasdan olib boriladi. Obdelkaning kо‘tarish va suv о‘tkazmaslik qobiliyatini oshirish uchun tonnel obdelkasi qalinligi 15...20sm bо‘lgan kо‘tarib turuvchi temirbeton konstruksiya - “kо‘ylak” (12.2, a-rasm) bilan kuchaytiriladi.
12.2-rasm. Kо‘tarib turuvchi temirbeton konstruksiyani qurish:
a - egiluvchan armatura bilan; b - bikir armatura bilan; 1 - pо‘lat setka; 2 - sachratilgan beton; 3 - anker; 4 - ikkitavr; 5 - yangi beton
Agar “yо‘lak”ning qurilishi tonnel gabaritini ta’minlanmasligiga olib keladigan bо‘lsa, u holda obdelka qurilayotgan temirbeton konstruksiya qalinligiga teng chuqurlikda kesiladi. Armatura sifatida ankerlar yordamida obdelkaga mahkamlanadigan pо‘lat setka ishlatiladi. Setka yuzasiga kerakli qalinlikka yetganga qadar bir necha qatlamdan iborat beton sachratiladi.
Tonnel buzilishini davom etishidan himoyalash va suv о‘tkazmaslik qobiliyatini oshirish uchun beton obdelkaning buzilgan ichki yuzasini torkretlash qо‘llaniladi. Obdelka materiali anchagina buzilgan bо‘lsa, beton metall setka ustiga torkretlanadi. Kapital ta’mir paytida obdelkani kuchaytirishning eng samarali usuli-armatura setkalari, torkretlash yoki beton sachratish bilan birgalikda qо‘llangan ankerlardir. Beton obdelkaning kо‘tarish qobiliyatini, suv о‘tkazmaslik kо‘rsatkichlarini oshirish va obdelkani о‘rab turgan grunt massivini mahkamlash uchun sementlash qо‘llaniladi. Bunda qorishma obdelkani tо‘la qalinligi bо‘yicha burg‘ilangan va qadami 1,5...2,5 metr, shaxmat tartibida joylashgan skvajinalar orqali birlamchi va nazorat purkashni qо‘llagan holda purkaladi. Purkashdan oldin obdelkaning purkash zonasidagi barcha darzlar va ochiq qolgan choklar sement qorishmasi bilan yaxshilab yopib chiqiladi.
Transport tonnellari uzoq muddatda ekspluatatsion talablarni qoniqtirishlari lozim. Vaqt bо‘yicha qurilish sifatli bajariladigan hollarda, ekspluatatsiya davrining birinchi 5-10 yili davomida konstruksiya va ta’minlovchi turkumlarning hech qanday muhim nuqsonlari paydo bо‘lmaydi. Keyingi yillarda geologik, gidrogeologik va iqlim sharoitlari tufayli paydo bо‘luvchi turli buzilishlar kuzatiladi. Turli manbalarga kо‘ra, ekspluatatsiyaning 25-30 yillariga kelib о‘rganish, loyihalash va qurilishning xatolari kо‘rina boshlab, konstruksiyalarda va ularni о‘rab turgan grunt massivida degradatsion jarayonlar avj oladi.
Tonnel ekspluatatsion ishonchliligining buzilishlari xavfsiz ekspluatatsiya qilish shartlariga rioya qilinmagan, ya’ni konstruksiya va qurilmalar (qoplamalar, ravoqlar, drenaj va subyektlanish qurilmalari, qatnov qismi, ekspluatatsiya qilish jihozlari) ning nuqsonlari aniqlanmagan va о‘z vaqtida ta’mirlash ishlari bajarilmagan hollarda paydo bо‘lishi mumkin. Bunday hollarda avariyaga olib keluvchi holatlar paydo bо‘lish ehtimoli oshadi. Tabiiy ofatlar (yer qimirlash, kо‘chish va siljishlar va b.) natijasida kutilmagan buzilishlar va shikastlanishlar kо‘rinishlaridagi avariya hosil bо‘lishi mumkin.
Tonnel ekspluatatsion ishonchliligining buzilishlari xavfsiz ekspluatatsiya qilish shartlariga rioya qilinmagan, ya’ni konstruksiya va qurilmalar (qoplamalar, ravoqlar, drenaj va subyektlanish qurilmalari, qatnov qismi, ekspluatatsiya qilish jihozlari) ning nuqsonlari aniqlanmagan va о‘z vaqtida ta’mirlash ishlari bajarilmagan hollarda paydo bо‘lishi mumkin. Bunday hollarda avariyaga olib keluvchi holatlar paydo bо‘lish ehtimoli oshadi. Tabiiy ofatlar (yer qimirlash, kо‘chish va siljishlar va b.) natijasida kutilmagan buzilishlar va shikastlanishlar kо‘rinishlaridagi avariya hosil bо‘lishi mumkin.
gruntning fizik-mexanik xususiyatlarining о‘zgarishiga olib keluvchi yer osti suvlarining buzuvchi tajavuzkor ta’siri;
tog‘ bosimining tо‘satdan kо‘tarilishi yoki uning siljish, kо‘chki, о‘pirilish hosil bо‘lishi zonasida joylashishi oqibatida xususiyati о‘zgarishi, gruntlarning qiya qatlamlarida yumshoq suv bilan tо‘yingan gruntlarning qatlamlari yoki linzalari shaklida slip tekisliklari mavjudligi;
seysmik va boshqa maxsus yuklarning ta’siri;
qoniqarsiz saqlash ishlari va maxsus tadqiqotlarni о‘z vaqtida о‘tkazmaslik. Shunday qilib, tonnellardagi baxtsiz hodisalar favqulodda vaziyat xavfining tabiati va darajasini belgilaydigan sabablar majmuasidan kelib chiqadi. Shunga qaramay, tonnel kesishuvini yaratish, qurish va ishlatish bilan shug‘ullanadigan barcha shaxslarning kasbiy tayyorgarlik darajasi va kelishilgan harakatlarining avariyaviy holatini oldini olishda asosiy rolni yana bir bor ta’kidlaymiz.
Odatda tonnelning portal yaqinida joylashgan alohida qismlari, yoki ayrim hollarda tonnel ichi buziladi. Tonnel obdelkalarining tо‘liq buzilishidagi kabi, qisman buzilganda ham (ya’ni obdelkaning ayrim elementlari saqlanib qolishi bilan). Avvalgi qatordagi tuproq bilan tо‘ldirilgan maydon, deb ataladi qulashi, va kamar-tushib ketgan-gumbaz.
Konstruktiv nuqsonlar о‘rnatilgan loyihalash, hisoblash va konstruksiyalash qoidalari va normalarining mukammal emasligi yoki ularning buzilishi oqibatida hosil bо‘ladilar.
Ravoqni tog‘ usulida qayta tiklash. Tog‘ usuli kо‘pincha kalta tonnellardagi nogabaritlikni bartaraf etishda va ularning kichik radiusli egri uchastkkalarida joylashganida qо‘llanadi. Bunda ishlarni amalga oshirish uchun avval transport shtolnyasini kovlab olib (agarda poyezdlar harakati shart-sharoitlariga kо‘ra “tanaffus”larni uyushtirish imkoniyati yо‘q bо‘lsa) yoki barcha foydalanish vaqtiga shtolnyani qoldirib tashqi usulda bajariladi.
Tog‘ni kovlab о‘tish ishlari quyidagi tarzda bajariladi. Avvalambor nogabaritli terma tonnel ichkarisidan metall krujalalar bilan tirab mahkamlanadi, bо‘ylama yо‘nalishda о‘zaro birlashtiriladi, krujalalarning tashqi sirti hamda terma aro tirqish taxtalar bilan tо‘ldiriladi, sо‘ngra obdelka usti ravog‘ida shtolnya kovlanadi, bunda uni butkul eshik jildi (dvernoy oklad) bilan qotiriladi (12.3-rasm).
|
