|
Iqtisodiyot: tarmoqlar va sohalar kafedrasi Iqtisodiyot fanidan
|
| bet | 5/8 | | Sana | 16.01.2024 | | Hajmi | 72,34 Kb. | | #138869 |
Bog'liq Kurs ishi. Toshpo\'lato\'va MFanni o’rganish usullari
Mehnat resurslarini oiganishda iqtisodiyot, sotsiologiya, matematika, tarix, falsafa va boshqa fanlarning ilmiy-metodik yutuqlaridan keng foydalanish, ular bilan hamkorlik qilish ilmiy-amaliy ahamiyat kasb etadi. Ularga tizim-tarkib, hududiy tahlil, qiyosiy tahlil (taqqoslash), tarixiy, anketa-so‘rov, matematik, statistik kabi tadqiqot usullarini kiritishimiz mumkin. Tizim-tarkib usuli falsafiy dunyoqarashga yaqin boTib. u obyektning faqat o'zi o'rganavotgan hodisasinigina emas, balki boshqa kattaroq obyekt doirasida, birgalikda va o'zaro aloqadorlikda tahlil qilishni nazarda tutadi. Mazkur usul deyarli barcha tadqiqotlarda qo'llanilib, mamlakat yoki alohida olingan mintaqaning aholi bilan bog'liq muammolarini turli fanlar bilan birgalikda va o'zaro hamkorlikda olib boradi. Masalan, mehnat resurslari tizim-tarkib usulida tadqiq etilganda, obyekt mehnat resurslari hisoblansada, undan kattaroq obyekt - aholi va uning tarkibidagi miqdor va sifat o'zgarishlar. shuningdek uning joylashuv xususiyatlari hamda unga ta'sir etadigan omillar (tabiiy sharoit, boyliklar) ni ham o'rganish talab etiladi. Ma’lumki, mustaqillik yillarida iqtisodiyot tarmoqlari va ulardagi tarkibiy o'zgarishlar aholi, ayniqsa mehnat resurslariga sezilarli ta'sir ko'rsatdi. Chunonchi, ish bilan bandlik, ishsizlikni turli shakllarda tarqalishining mintaqaviy xususiyatlari ni aniqlashda mazkur usulning ahamiyati beqiyos katta. Tadqiqotlarda keng qo‘llaniladigan usullaridan yana biri tahlil usuli bo'lib, u ham tizim-tarkib usuli singari komplekslilik tamoyiliga asoslanadi. U o'rganilayotgan hodisa, jarayonlarni obyektning subyektlari bo'yicha va boshqa hodisalar bilan uyg'unlikda. o'zaro aloqadorlikda hamda m a’lum vaqtda rivojlanish qonuniyatlarini ochib berish, kerakli hulosalar olishda muhim ahamiyatga ega. Aholi va mehnat resurslari bilan bog'liq mintaqaviy tadqiqotlarda komplekslilik asosiy rol o'ynaydi. Mehnat resursiarining ish bilan bandligi va ishsizlikning kelib chiqish sabablari, ularning iqtisodiyot tarmoqlarida tarqalishi, ishlab chiqarishni hududiy tashkil etish, boshqarish, shuningdek aholining tarkibiy (yosh-jins, milliy, bilim darajasi) tuzilishi bilan chambarchas bog'liq. Hududiy tahlil usuli xaritalashtirish bilan uzviy aloqada bo‘lib. ularni umumlashtirgan holda olib borish tadqiqotlarning ijobiy bo'lishiga imkon beradi. Chunonchi, xarita o'rganilayotgan hududning kicliik bir modeli va bir vaqtning o‘zida tadqiq etish vositasi hamdir. Mazkur usulda voqea-hodisa haqidagi barcha birlamchi, tarqoq m a'lum otlar avvalo unda aks ettiriladi, umumiylashtiriladi va uyg'unlashtiriladi, so'ngra bu ma'lum otlar undan xulosa, natijalar ko'rinishida olinib amaliyotda foydalaniladi. Mehnat resurslarini o'rganishda qiyosiy tahlil (taqqoslash) usulining o'rni beqiyos katta. Mintaqalarni qiyoslashdan oldin dastlab taqqoslanadigan ko'rsatkichlarni taqqoslama holga keltirish lozim. Buning uchun quyidagilar e’tiborga - taqqoslanadigan hodisalar o ’zaro bog'langan bolishi, aniqrog'i ularni umumlashtiruvchi asos bolishi kerak: -taqqoslashning faqat mamlakat darajasida emas, balki viloyat, tuman darajalarida boiishi lozimligiga e'tibor berish zarur; - taqqoslanadigan obyektlar mohiyati jihatidan bir xil bolishi kerak; - taqqoslanadigan ko'rsatgichlar bir xil o ich o v birligida. pulda hisoblanganda esa o'zgarmas baholarda ifodalanishi lozim; -taqqoslanadigan ko'rsatkichlar bir xil davrni (yil, oy) qamrab olishi kerak. Hududiy taqqoslash vertikal hamda gorizontal yo‘nalishlarda olib boriladi va har ikkalasida ham obvekt doirasida (mintaqaning ichki birliklari), shuningdek obyektdan tashqarida (boshqa mintaqalar bilan) olib boriladi. Natijada mintaqaning o'ziga xos xususiyatlari namoyon boiadi. Bu esa. amaliyotda katta ilmiy-amaliy ahamiyat kasb etadi. Zotan, hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini tashkil etish va boshqarish mintaqaviy xususiyatlarga asoslanadi. Aholi va mehnat resurslarini oiganishda, bizningcha uch davrga - 1917 yilgacha bo'lgan davr. sobiq sovet tuzumi davri va mustaqillik davriga b o iish maqsadga muvofiq. Bunda rivojlanish bosqichlaridagi sifat va miqdor (ko'rsatkichlar) o'zgarishlari yaqqol namovon boladi. Tadqiq etishning bu usulida ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni tarixiy tahlil qilish asosida hozirgi real ahvoli va kelajak taraqqiyotini tasavvur qilish imkoniyati tug'iladi. Chunki, tarixivlik asosida nafaqat aholini o'zi, balki uning kasb-malakasining ham shakllanishi to‘g‘risida mukammal m a'lum otlar olish mumkin. Mehnat resurlarini o'rganishning navbatdagi usuli matematik usul hisoblanadi. Bu usul yordamida aholi va uning tarkibidagi, shuningdek joylashishidagi o'zgarishlarni absolyut sonlar yoki nisbiy miqdorda ifodalash. mavjud raqamli m aium otlarni tartibga solish mumkin. Mazkur usulda matematik modellashtirishni amalga oshirish fanning, tadqiqot obyektining samarali rivojlanishiga imkon beradi. Shu jumladan, demografik jarayonlarni, mehnat resurslari va ularni iqtisodiyot tarmoqlarida bandligini modellashtirish
|
| |
