221
Shuningdek respublikada suvni tejash bo‘yicha ham bir qancha ishlar qilinishi kerak. Suv
hajmining qisqarishi natijasida suv yetishmovchiligi yanada oshishi prognoz qilinmoqda.
Prognozlarga ko‘ra suv tanqisligi 2005 yilda 2 mlrd. m3 ni tashkil qilgan bo‘lsa 2030 yilda defitsit 7
mlrd. m3 ni, 2050 yilda 13 mlrd. m3 ni tashkil qilishi kutilmoqda. Buning natijasida qishloq xo‘jaligi
katta zarar ko‘radi va respublikaning asosiy eksport 10-13 foizga tushib ketadi. Shuningdek ekin
yerlari kamayishi natijasida oziq-ovqat mahsuloti yetishmovchiligi yuzaga keladi bug‘doy
yetishtirish 10-13 foizga tushib ketishi kutilmoqda. Suv tariflari past ekanligi va suvni ishlatishda
hech qanday norma va cheklovlar mavjud bo‘lmaganligi sababli aholi va dehqonlar hamda sanoat
korxonalarida suv ishlatishda isrofgarchilik holati yuqori. Suv xo‘jaligi vazirligining ma’lum
qilishicha suvni tejash uchun tomchilab sug‘oruvchi tizimlarni
keng joriy qilish maqsadida
respublikadagi fermerlarni qo‘llab-quvvatlash uchun davlat budjeti hisobidan yiliga 1 trln.so‘mgacha
subsidiya mablag‘lari ajratilgan. Ammo suv resurslariga fermerlar uchun hech qanaqa cheklov
mavjud emasligi sababli bu tizimlar keng joriy etilmagan. Shu bilan birga havo haroratining yildan-
yilga yuqoriligi sababli mamlakatda cho‘llanish, yer degradatsiyasi va ekin yerlarini qisqarib ketish
holatlari kuzatilmoqda. Buning natijasida o‘simlik va daraxtlarning kamayib ketishi holati va
bioxilma-xillikning qisqarib ketishi kutilmoqda. Agarda bu holatlarga qarshi chora ko‘rilmasa yaqin
kelajakda katta muammolarga olib kelishi mumkin. Yana bir muammoli sohalardan biri bu
chiqindilar hisoblanadi. Qonunchilik palatasi deputati Baxitbay Aldamuratovning ma’lum
qilishicha
O‘zbekistonda bir yilda 14-14,5 mln. tonna qattiq maishiy chiqindilar hosil bo‘ladi. Aholi o‘rtacha
1,5 foizga ko‘payish sur’atini hisobga olganda, ushbu ko‘rsatkich 2028 yilga kelib 16-16,7 mln.
tonnaga yetishi mumkin. Ammo respublikada ushbu chiqindilarning faqatgina 40 foizigacha bo‘lgan
qismi qayta ishlanadi va qolgan qismi poligonlarga tashlanadi. O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining PQ-436-sonli qarorida chiqindilarni qayta ishlash 2030-yilgacha 60 foizga chiqarish
belgilangan.
Mamlakatning energetika sohasiga keladigan bo‘lsak soha juda ulkan va bir qarashda
rivojlangan ko‘rinadi. Ammo mamlakatda qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishga
katta e’tibor qaratilishi lozim. Hukumat qarori bilan hukumat binolarining energiya iste’molini 30
foizigacha bo‘lgan qismini QTMlardan qoplash tashabbusi ilgari surildi. 2022-yil yakunida hukumat
binolarining katta qismiga quyosh panellari o‘rnalitdi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-
436-sonli qarorida 2030-yilgacha QTMlar ulushini umumiy elektr ishlab chiqarish ulushidan 30.5
foizga
yetkazilishi maqsad qilingan, shuningdek O‘zbekiston 2030 strategiyasida iste’mol
qilinayotgan elektr energiyasining 40 foizini QTM hisobidan qoplanishi maqsad qilib olingan. Ammo
yashil iqtisodiyotga o‘tish suratlari jadallashririlmasa yaqin kelajakda mamlakat butunlay qazilma
yoqilg‘ilardan foydalangan holda qazilma boyliklar sotuvchi davlatlarga qaram bo‘lib qolish xavfi
mavjud. Hozirgi kunda respublikada iqtisodiyot tarmoqlari iste’moli uchun yetarli darajada neft va
gaz mahsulotlari qazib chiqarilayotgan bo‘lsa tez orada talab bundan ham oshishi va qazib chiqarish
kamayib ketishi kutilmoqda. 6-rasmga asosan bugungi kunda respublikada 45 mlrd. m3 tabiiy gaz
qazib olinsa 2045-yilga borib bu ko‘rsatkich 5 mlrd. m3 ga tushib ketishi taxmin qilinmoqda.
O‘zbekiston 2030 strategiyasida 2030 yilga kelib mamlakat YAIMini 160 mlrd. AQSH dollariga
chiqarish maqsad qilib olingan bo‘lsa ushbu maqsadga erishish uchun mamlakatga 80 mlrd. m3 tabiiy
gaz kerak bo‘ladi. Bu esa mamlakatni qazilma yoqilg‘iga qaramligini oshirishi mumkin.
Transport sohasini oladigan bo‘lsak avtomobillar soni 2021-yilda 5 mln. donani tashkil
qilgan bo‘lsa 2060-yilga kelib 19 milliongacha oshishi prognoz qilinmoqda. mamlakatdagi yengil
avtomobillarning 95 foizi neft mahsulotlari yoki tabiiy gazda harakatlanadi.
Shuningdek ularning
katta qismi yoqilg‘i sarflash darajasi yuqori va ekspluatatsiya davri 10 yildan ortiq. Eng katta
muammo shundaki aholi jamoat transportidan foydalanishdan ko‘ra ko‘proq shaxsiy
avtomobillaridan foydalanishni afzal ko‘rishadi va buning natijasida havoga zaharli gazlar
tashlanishini ko‘paytiradi. Jamoat transportining xam katta qismi neft mahsulotlari va tabiiy gazda
harakatlanadi faqatgina katta shaharlarda kam miqdorda elektrobuslar mavjud. Temir yo‘llar orqali
yuk tashish tizimi rivojlanmaganligi sababli yuk tashish sohasida
yuk mashinalari peshqadam
hisoblanadi. Bugungi kunda bu muammolarga qarshi kurashish maqsadida hukumat tomonidan
222
elektromobillarga ustunlik berilmoqda. Elekromobillar va avtomobil quvvati 1.2 litrdan past bo‘lgan
mashinalarga bojxona to‘lovlarining bir qismi bekor qilindi. Biroq transport sohasida katta
o‘zgarishlar kiritolmasa bu islohotlar kutilgan natijani bermasligi mumkin. Shuningdek Jahon banki
guruhining tadqiqotlariga ko‘ra transport sohasining bu darajada shiddat bilan rivojlanishi kelajakda
mamlakatni qazilma yoqilg‘iga bo‘lgan qaramligini yanada oshirishi mumkin. Bundan tashqari
avtomobillarning katta qismi tabiiy gazda harakatlanganligi sababli qish mavsumida metan gaziga
bo‘lgan talab taklifdan ortib ketishi natijasida quvurlardagi bosim tushib ketishi oqibatida aholiga
tabiiy gaz yetkazib berishda muammolar yuzaga kelmoqda. Bosimni ko‘tarish maqsadida Respublika
bo‘ylab avtomobillarga gaz quyish shoxobchalari yopilmoqda. Bu esa o‘z
navbatida neft
mahsulotlariga talab va narxlar oshishiga olib kelmoqda.
Yuqoridagi ma’lumotlarda kelib chiqib shuni aniq ayta olamizki hali respublikada bajarilishi
lozim bo‘lgan ishlar talaygina. Mamlakat iqtisodiyotini barqaror rivojlantirish va yashil iqtisodiyotga
o‘tkazish uchun islohotlarni jadallashtirish, bunda rivojlangan davlatlar tajribalini joriy qilish lozim
bo‘ladi. Yuqorida keltirilgan tahlillarda kelib chiqib shuni ayta olamizki, hozirgi kunda respublikada
yashil iqtisodiyotga o’rish bo’yicha amalga oshirilayorgan islohotlar ko’lami yetarli darajada emas.
Hozirda qilinayotgan ishlar bilan cheklanib qoladigan bo’lsag va yangi katta marralarni o’z oldimizga
maqsad qilib qo’ymasakag ushbu islohotlar kelajakda biz kutgan natijani bermasligi mumkin. Shu
sababli yashil iqtisodiyotga o’tishni jadallashtirish maqsadida mualliflar tomonidan quyidagilar taklif
etiladi. Bu yo‘lda O‘zbekiston tomonidan
