223
-uchinchidan, kо‘plab millatlar va davlatlar globallashuvda adolatli ravishda о‘z
rivojlanishiga, hattoki mavjudligiga ham tahdid topdi. Bir qator mamlakatlarda hukmron elita
vakillari xavotirga tushdi, globallashuv jarayonlariga qarshi turish uchun ijtimoiy guruhlar shakllandi.
Baynalmilallashuv jarayonlari nuqtai nazaridan globallashuv odamlar va tovarlar oqimining
о‘sishidan kо‘ra kо‘proq axborot va bilim almashinuvining faollashuviga asoslanadi.
Globallashuvning deyarli eng muhim elementi sifatida kо‘rib chiqiladigan
kapital harakatining
baynalmilallashuvi axborot va texnologiyalar almashinuvi bо‘lib qoladigan muhim jarayonlarning
aks etishidan kо‘ra kо‘proq uning rasmiy va tashqi belgisi bо‘lib kо‘rinadi. Hozirgi globallashuv
jarayonlarining asosiy xususiyati axborot texnologiyalari standartlarini, xizmat kо‘rsatish
texnologiyalari darajasini belgilab beradigan, axborotni xizmat kо‘rsatish
va uzatish uchun
uskunalarning kо‘p qismini yetkazib beradigan, zamonaviy dunyoning aniq ajralib turadigan axborot
markazlari hamda о‘z sanoat mahsulotlarini axborot texnologiyalariga almashtirish zaruratiga duch
kelgan qoloq periferiya shakllanishi hisoblanadi.
Yuzaga kelayotgan tarmoq jamiyati dunyoning qolgan qismiga G‘arb dunyosining ta’siri
darajasini keskin oshiradi. Rivojlanayotgan mamlakatlarga G‘arb investitsiyalarining kо‘payishi, bir
tomondan, ularda yangi axborot texnologiyalarini qabul qiluvchi infratuzilmalarni yaratish vositasi
bо‘lsa, ikkinchi tomondan, ishlab chiqargan axborot mahsulotlari uchun kompensatsiya shaklida
G‘arb dunyosiga ulkan mablag‘larning kirib kelishi natijasidir.
Bunday sharoitda, keng tarqalgan fikrlarga zid ravishda, G‘arb dunyosining о‘zi tobora yopiq
bо‘lib, uzoq mamlakatlardan tovarlar va odamlarning kirib kelishiga tо‘sqinlik qilmoqda. Dunyodagi
xorijiy investitsiyalarning qariyb 70 foizini AQSH, Yevropa Ittifoqi va Yaponiya investitsiyalari
tashkil etadi, IHTTga a’zo mamlakatlar tomonidan boshqa mamlakatlardan
sotib olingan tovarlar
hajmi ularning umumiy YAMM ning 1,7 foizidan oshmaydi.
G‘arb dunyosi yangi xom ashyo va materiallar manbalariga ega bо‘lib, tashqi bozorlarga
qaramligini kamaytirib, avvalgidan kо‘ra о‘zini yanada yaxshiroq ta’minlamoqda. Bunday vaziyatda
global iqtisodiy raqobat sanoati rivojlangan mamlakatlar о‘rtasida о‘z mahsulotlarini markaz
mamlakatlariga yetkazib berish huquqlari va imkoniyatlari uchun kurashga aylanadi. Shu nuqtai
nazardan, AQSH va Yevropa Ittifoqi global iqtisodiyotning shubhasiz yetakchilari bо‘lib qolmoqda
(AQSH hatto 90 yillarda jahon YAMMdagi ulushini 21,4%dan 23,9%gacha oshirdi, bu esa 80
yillarda uning pasayishini qopladi), Xitoy, Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari va ma’lum
sharoitlarda Lotin Amerikasiga о‘z rolini oshirish imkoniyatiga ega, shu bilan birga postindustrial
xarajatlar darajasi mavjud bо‘lgan, ammo xizmat kо‘rsatishning tо‘liq sanoat tuzilmasi bо‘lgan
Yaponiya 2010 yilga kelib jahon iqtisodiy jadvalida ikkinchi о‘rinni tark etib, eng muhim qurbonga
aylanadi. Axborot inqilobining muhim natijasi rivojlangan mamlakatlarning о‘zida о‘sib borayotgan
bо‘linishdir. Kelgusi о‘n yilliklarda ularda axborot iqtisodiyoti sohasida ibtidoiy qobiliyatlari uchun
foydalanmaydigan begona odamlar sinfini shakllantirishni yakunlanadi.
