100
Iqtisodiy kategoriya sifatida mehnat ishlab chiqarish omillaridan biri bo‘lib,
undan xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan foydalanishning bilvosita ifodasi
mavjud
mehnat
resurslaridan
foydalanish
hisoblanadi.
Mehnat
resurslarini
ikkita
asosiy
jihatda
ko‘rib chiqish mumkin: a) milliy iqtisodiyot
tizimining mehnat
resurslari; b) korxona ishchi kuchi.
Umumiy iqtisodiy
mazmun
jihatidan:
mehnat
resurslari
-
bu, eng avvalo,
mehnatga layoqatli yoshdagi aholini o‘z ichiga olgan qonun hujjatlariga muvofiq
mehnat qobiliyatiga ega bo‘lgan kishilar yig‘indisidir. Mehnat resurslari samarali
mehnat (qarorlar, harakatlar) orqali samarali natijaga erishish uchun zarur bo‘lgan
xodimlarning kasbiy va malakasini aks ettiradi.
Mehnat resurslari faoliyatning asosiy harakatlantiruvchi
kuchlari hisoblanadi, chunki ular
natija beradi. Mehnat resurslari deb, o‘zining aqliy va jismoniy mehnati bilan ijtimoiy ishlab
chiqarishda
ishtirok etadigan mehnatga qobiliyatli kishilar to‘plamiga aytiladi. Bu
ta’rifdan shu narsa kelib chiqadiki, mehnat resurslari o‘ziga
iqtisodiyotda mehnat
bilan band bo‘lgan kishilarni ham, mehnat bilan band bo‘lmasa ham mehnat qilishlari
mumkin bo‘lgan kishilarni ham qamrab oladi. Boshqacha aytganda, mehnat resurslari
haqiqiy (real) va potensial xodimlardir. Mehnat resurslari - mamlakat aholisining mehnatga layoqatli
yoshdagi qismi, iqtisodiy resurslarning tarkibiy unsuri; 16 yoshdan 55 yoshgacha bo‘lgan ayollar, 60
yoshgacha bo‘lgan erkaklar mehnat resurslariga kiritiladi.
Korxonaning mehnat resurslari korxona resurslarining boshqa turlaridan
shunisi bilan farq
qiladiki, har bir xodim o‘ziga taklif qilingan shartlardan voz kechishi va mehnat sharoitlarini
o‘zgartirishni talab qilishi va nihoyat o‘z xohishi bilan korxonani tark etishi mumkin. Shuning uchun
korxonaning mehnat resurslaridan foydalanish samaradorligini tahlil qilish va baholash korxonaning
iqtisodiy rivojlanishini boshqarishning asosiy masalalaridan biridir.
Sanoat
korxonalarining
mehnat
resurslari
-
bu
korxonada
shtat
jadvaliga
muvofiq ish bilan ta’minlangan va turli kasb-hunar va malaka guruhlariga mansub,
ushbu
korxonada
ish
haqi
oladigan
xodimlarning
umumiy
yig‘indisi.
Ushbu
yondashuv
korxonaning
mehnat
resurslarini
eng
keng
qamrovli
talqin
qilishni
nazarda
tutadi,
unga
ko‘ra
ular
ishlab
chiqaruvchi
kuchlarning
eng
muhim
elementlaridan
biri
bo‘lib,
ishlab
chiqarish
va
mehnat
unumdorligining
o‘sish
sur’atlarini, mahsulot sifatini va korxonaning muvaffaqiyatli ishlashini belgilaydi.
Sanoat
korxonalarining
mehnat
resurslari
uning
potensial
ishlab
chiqarish
va
iqtisodiy samaradorligini tavsiflaydi va moddiy ne’matlar va xizmatlar yaratish
mehnat jarayonidan tashqarida amalga
oshirilmaydigan jismoniy, aqliy va ma’naviy
qobiliyatlarning kombinatsiyasiga ega bo‘lgan mehnatga layoqatli ishchilar sonida
ifodalanadi. Shunday qilib, mehnat resurslari korxonalar salohiyatining juda ko‘p
qirrali elementi hisoblanadi, chunki ular fan va ishlab chiqarish texnologiyalarining
hozirgi rivojlanish darajasida foydalanish mumkin bo‘lgan
mehnat miqdori va sifatini
belgilaydi.
Umuman
olganda,
korxonaning
mehnat
resurslari
birinchi
navbatda
sanoat
va
sanoat bo‘lmagan xodimlarga bo‘linadi.
