hayotida tutgan oʻrni bilan bogʻliq koʻplab muammolar majmuini oʻrganuvchi ilmiy nazariy
sohalardan biri hisoblanadi. Ushbu muammolarning ayrimlari „til va jamiyat“
umumiy tilshunoslik
doirasida ham oʻrganiladi. Sotsiolingvistikaning fanlararo maqomi u foydalanadigan tushunchalar
majmuida namoyon boʻladi. Oʻtgan asrning 70— 80 yillaridagi ayrim sotsiolingvistik izlanishlar bir
tomonlama — oʻsha vaqtdagi til siyosati nuqtai nazari va talablari asosida olib borilgan.
Sotsiolingvistikadagi meʼyoriylik mezoni deyilganda tilning muayyan meʼyorlar asosida
muvofiqlashtiriluvi
tushuniladi.
Til
grammatikasiga
oid
qonun-qoidalarning
yaratilishi
meʼyorlashtirishning muhim omillaridan biri hisoblanadi. Meʼyorlashtirilgan
til muayyan
jamiyatning ehtiyoji uchun xizmat qiladigan, muayyan qonun-qoidalar asosida muvofiqlashtirilgan
milliy-adabiy til hisoblanadi. Hududiylik tilning maʼlum hudud bilan bog‘liqligini ifoda etadi.
Hududiylik millat,
elatga xos urf-odat, anʼanalar, tarixiy-etnik birlik va yagona davlat tizimining
shakllanganligi bilan bog‘liqdir. Millatning, hududning, tarixiy-etnik asos va taraqqiyotning boshqa-
boshqaligi tillar o‘rtasidagi farqlar uchun asos bo‘ladi. Millat va etnik asosning bir xil bo‘lishi
hududning farq qilishidan qatʼi nazar, aloqa munosabat vositasining bir xil bo‘lishini taʼminlaydi.
Masalan, o‘zbek va tojik tillarida har bir tilning o‘ziga xosligi ko‘zga tashlanadi. Bir xil etnik asosga
ega bo‘lgan o‘zbek va qirg‘iz tillari o‘rtasida fonetik, leksik, grammatik farqlar bordir. Adabiy til va
shevalar o‘rtasida ham tilning ichki tuzilishi bilan bog‘liq farqlar kuzatiladi. Ijtimoiy tabiati va o‘ziga
xos xususiyatlaridan kelib chiqib, tillarni bir qancha guruhlash mumkin.
Ingliz tilini ikkinchi til sifatida oʻrgatish TESL yoki boshqa tillarda soʻzlashuvchilarga ingliz
tilini oʻrgatish TESOL birinchi tili ingliz tili boʻlmagan oʻrganuvchilarga ingliz tilini oʻrgatish
uchun atamalar hisoblanadi. TESL, TEFL va TESOL atamalari sinfning joylashuvi va o‘quvchilar
soniga qarab farqlanadi. TEFL ingliz tili asosiy til boʻlmagan mamlakatlarda
mavjud ingliz tili
dasturlaridan biri hisoblanadi. TEFL dasturlari til maktabida yoki oʻqituvchi bilan alohida oʻqitilishi
mumkin boʻladi. Ba’zi ish oʻrinlari uchun minimal TEFL talabi 100 soatlik kursni tashkil qiladi,
shunga qaramasdan 120 soatlik kurs qat’iy tavsiya etiladi, chunki u koʻpincha
yuqori maoshli
oʻqituvchi lavozimlarini egallash imkonini beradi va koʻplab avfzallliklari bordir. TESL va TESOL
ingliz tilida soʻzlashuvchi mamlakatlarda uchraydigan ingliz tili dasturlarini ham oʻz ichiga oladi.
Koʻpincha, bu kabi dasturlar chet elga koʻchib kelgan, vaqtinchalik yoki doimiy boʻlmagan maktab
yoki ish uchun yoki oilalari uyda boshqa tilda gaplashadigan aholiga xizmat qiladi. TESOL - bu
TEFL va TESL dasturlarini oʻz ichiga olgan katta atama hisoblanadi, ingliz tilini oʻqitish
sohasida
keng qabul qilingan atamalardan biri hisoblanadi. TEFL oʻqituvchilari ingliz tilida soʻzlashuvchi
yoki ona tilisi ingliz tili boʻlmagan oʻqituvchilar boʻlishi mumkin. Bu dasturlar sotsiolingvistika
qoidlari asosida tizimlashtirilgan.
