Mavzu yuzasidan test savollari:
1. Maktabgacha ta`lim muassasalarida kasb olami haqidagi dastlabki
tushunchalar qanday beriladi?
A) boshlang`ich mehnat ko’nikmalari, o’yinlar orqali
B) boshlang`ich mehnat ko’nikmalari, kasblar orqali
C) kitoblar, o’yinlar orqali
D) ekskursiyalar, kitoblar orqali
88
2. Umumiy o’rta ta`lim maktablarida kasb-hunarga yo’naltirish ishlari 1-9
sinflarda uzluksiz tarzda o’quvchilarga nima asosida beriladi?
A) testlar asosida
B) shaxsning qiziqish va qobiliyatlari asosida
C) shaxsning psixologik-pedagogik tashxisi asosida
D) shaxsning ko’nikmalari asosida
3. Kasbga yo’naltirish ishlari kimlar tomonidan amalga oshiriladi?
A) kasbga yo’naltiruvchi mehnat ta`limi o’qituvchilari, mutaxassislar,
psixologlar, asosiy fan o’qituvchilari amalga oshiradilar
B) mutaxassislar, psixologlar, asosiy fan o’qituvchilari va sinf rahbarlari
amalga oshiradilar
C) kasbga yo’naltiruvchi mehnat ta`limi o’qituvchilari, mutaxassislar, asosiy
fan o’qituvchilari va sinf rahbarlari amalga oshiradilar
D) kasbga yo’naltiruvchi mehnat ta`limi o’qituvchilari, mutaxassislar,
psixologlar, asosiy fan o’qituvchilari va sinf rahbarlari amalga oshiradilar
§ 8. O’QUVCHILARNING KASBIY LAYOQAT, MOYILLIK,
QIZIQISH HAMDA QOBILIYATLARNI ANIQLASH
METODLARI
Ma`lumki, xalqimiz qadimdan yosh avlod tarbiyasi, xususan yoshlarni
mehnatga tayyorlash, ularga hunar o’rgatishga alohida e`tibor berib keladi. Buni
hunar-hunardan unar, yigit kishiga qirq hunar oz kabi maqollarimizda ham
ko’rishimiz mumkin.
Mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan so’ng bu sohaga e`tibor yanada
kuchaydi. YAngi turdagi ta`lim, jumladan maktabdagi mehnat ta`limi va uni
negizida o’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirib, kollejlarda o’qishni davom
ettirishga tayyorlash uchun kasb-hunar ta`limi muassasalari tashkil etilishi
jadallashtirilmoqda. Ularni o’z ishining ustasi bo’lgan, erkin fikrlaydigan barkamol
89
shaxs tarbiyasi jamiyatimizning ustivor vazifalari sirasiga kiritilmoqda, zero aynan
shunday yoshlar davlatimizning buyuk kelajagini bunyod eta oladi.
Bugungi kunda har bir insonning kasblar olamida o’z o’rnini topishi, kasbiy
o’zligini anglashi, jamiyatda o’z o’rnini topishga intilishi va unga qiziqishi kun
sayin ortib bormoqda. Minglab kasblar ichida qaysi birini tanlash, shaxsning unga
moyilligi, layoqati va qiziqishlarining mos kelishi yoki kelmasligini bilish, shaxs
istiqbolida muhim ahamiyat kasb etadi. Bu borada bolalarga qiziqtirgan kasblar
haqida ko’plab ma`lumotlarni maktabgacha ta`lim muassasalarida kasb olami
haqidagi dastlabki tushunchalar, boshlang`ich mehnat ko’nikmalari o’yinlar orqali
beriladi.
Umumiy o’rta ta`lim maktablarida kasb-hunarga yo’naltirish ishlari 1-9
sinflarda uzluksiz tarzda o’quvchilarga berish, shaxsning psixologik-pedagogik
tashxisi asosida amalga oshiriladi. Bu jarayonni kasbga yo’naltiruvchi mehnat
ta`limi o’qituvchilari, mutaxassislar, psixologlar, asosiy fan o’qituvchilari va sinf
rahbarlari amalga oshiradilar. Kasb-hunarga yo’naltirish va psixologik-pedagogik
hududiy tashxis markazlari bu ishlarni muvofiqlashtiradi hamda metodik rahbarlik
qiladi. har bir umumiy o’rta ta`lim maktablarida har yili tuziladigan va maktab
direktorii rahbarlik qiladigan kasb-hunarga yo’naltirish komissiyalari faoliyat
ko’rsatadilar. Komissiyalar bitiruvchilarga tanlagan akademik litsey va kasb-hunar
kollejlarining tayyorlov yo’nalishlariga yakuniy xulosalar asosida tavsiyanomalar
beradi. Kasb-hunarga yo’naltirishning ayrim elementlari o’rta maxsus, kasb-hunar
ta`limi tahlili va oliy ta`lim muassasalarida, mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza
qilish vazirligining bo’linmalarida, mudofaa vazirligi va oliy ta`limdan keyingli
ta`lim muassasalarida hamda maktab bitiruvchilarini akademik litsey, KHK va oliy
ta`lim muassasalarida o’qishni davom ettirishi, korxonalarda ishlashida kasb
tanlash ishlari ham amalga oshirilishi chuqur va kengaytirish holatlari davom etadi.
Mamlakatda kasbga yo’naltirish yaxlit tizimi asta-sekin shaklanmoqda.
Mazkur yagona tizim xozirgi holatida maktab, akademik litsey, kasb-hunar kolleji,
kasb-hunarga yo’naltirish markazlari, yoshlar ijtimoiy harakati, oliy o’quv yurtlari,
bandlik xizmatining tegishli davlat tuzilmalari, mulkchilik shaklidan qat`iy nazar
90
korxona va muassasalar o’z tarkibiy tuzilmalarida hamda ularning o’rtasidagi ikki
tomonlama va ko’p tomonlama hamkorlik faoliyatlarni bugungi kunda mavjud
me`yoriy-huquqiy hujjatlar zaminida – o’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirish
borasidagi ishlarni asta-sekin tashkil etmoqdalar.
Bu borada qayd etilgan o’quv muassasalar, korxona va tashkilotlarni tegishli
kadrlar
bilan
ta`minlash,
ayniqsa:
psixologlar,
kasbiy
maslahatchilar,
psixofiziologlar, sotsiologlar va boshqalarni tayyorlashni ko’paytirish hisobiga
shakllantiriladi.
Buni inobatga olgan holatda pedagogik institut va universitetlarda
tayyorlanayotgan mehnat ta`limi va kasb-hunar o’qituvchilarini o’quv rejalarida
bo’lajak o’qituvchilar faoliyatida – ―O’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirish‖
kursining o’qitish metodikasiga e`tibor katta.
O’quvchilarni – bo’lajak kasbini ongli ravishda tanlashi, tanlagan kasbi
yuzasidan to’la axborot va ma`lumotlarga ega bo’lishi uchun 8-9 sinflarning
birinchi yarmida ―ishlab chiqarish asoslari‖ kursida etarli materiallar kiritilgan
hamda ularni to’la hajmida o’zlashtirishga xos imkoniyatlarni yaratilishi ko’zda
tutilgan.
SHunday qilib, o’quvchilarni 5-7 sinflarida tanlangan mehnat ta`limi
zaminida o’zlashtirgan bilim-ko’nikmalari, umumta`lim fanlari asosida kasblar
to’g`risidagi bilib olgan axborotlar hamda maktab va maktabdan tashqari
tizimlardagi dars va ommaviy mashg`ulotlarda kasblar to’g`risida olayotgan
ma`lumotlar – ularga ongli ravishda aniq bir kasbni tanlashga olib keladi.
SHuni inobatga olgan holda, 9-sinfda – maktab tizimida olib borilgan kasb
tanlash ishlarini, 9-sinflarda esa, kasb tanlashga xos tashkiliy-ommaviy va
hamkorlik tadbirlarini olib borilishi rejalangan. Ular yuzasidan quyidagi
o’quv-mavzu rejalar ishlab chiqilgan.
Mavzular tezis holatda yoritilgani uchun, ularni qo’shimcha materillar, sxema
va boshqa ma`lumotlarni har tomonlama o’rganishga yo’naltirilgan. Unga kasb
tanlashga xos pedagogik-psixologik va metodik materiallarni qo’shimcha
manbalardan foydalanib to’ldiring, boyiting, chuqurlashtiring va kengaytiring.
91
Qo’shimcha materi allardan ko’pincha hududiy, mahalliy va ilg`or tajribalar
yuzasidan ma`lumotlarga e`tiborni kuchaytiring. Mavzuga taaluqli xududiy
akademik litsey va kasb-hunar kollejlar faoliyatlarini o’quv-tarbiya ishlarini,
kasblarga yo’naltirilgan materiallarni kengroq qilib ifodalang. Azkur mavzularni
o’quvchilar mustaqil holatda o’zlashtirishga alohida e`tibor bering. O’quvchilar
o’zlashtirayotgan materiallarni tizim yoki model holatiga keltirishga ko’proq
e`tiborni yo’naltiring. Bu borada, o’quvchilarni o’quv materiallarini o’zlashtirish
jarayonlarida ko’rsatayotgan harakatlarini quyidagicha yo’naltiring:
1) mavzuga xos materiallarni to’plash, tahlil etish, xulosa chiqarish;
2) turli manbalardan qo’shimcha materiallarni izlash va ularni aosiy
materiallar bilan uyg`unlashtirish, kengaytirish va boyitish;
3) mavzuni mustaqil ravishda o’zlashtirish jarayonida mavjud bo’lgan
muammolarni aniqlash, ularni echish holatini aniqlash hamda muammolarni
bartaraf etish tadbirlarini belgilab olish;
4) agar mavzuni o’zlashtirish jarayonini tajribaga qo’yish va uni o’tkazish
usullari bilan maqsadga erishishni talab etsa, demak, mazkur usullardan unumli
foydalanishga alohida e`tibor berish zarur;
5) mazkur mavzularni ayrimlarini tadqiqot usullari bilan o’zlashtirish
metodikaini aniqlab hamda uni amalda tadbiq etish.
SHunday qilib, mazkur to’plamda kasbga yo’naltirish masalalarini
o’quvchilar, asosan, mustaqil ravishda o’zlashtirishlariga qaratilgan. SHu bilan
birga quyidagi mavzulardan birini tanlab pedagogika, psixologiya va kasb tanlash
bilan uyg`unlashtirilgan holda ifodalashni tavsiya etiladi:
1. Referat ishi mavzusini g`oyasiga binoan quyidagi shakllarda ishlab
chiqiladi:
- loyihalar tayyorlash;
- modellar ishlab chiqish;
- takomillashtirilgan dasturlar;
- dasturilamal rejalar va hakozolar.
92
2. Referat ishini himoya natijasidan kelib chiqqan holda komissiya qaroriga
binoan amalga tadbiq etish uchun viloyat rahbarlariga tegishli tavsiyalar beriladi.
3. Referat ishini to’la amalga tadbiq etilishiga qarab tinglovchi-xodimni
tegishli mahalliy tashkilotlar rahbariyati tomonidan moddiy va ma`naviy taqdirlash
masalalari qo’yiladi. Bitiruv ishi yuzasidan kafedradan tayinlangan ilmiy rahbar
sizga amaliy yordam ko’rsatadi.
4. Referat ishiga tavsiya etilgan mavzular:
I. Kasb-hunar ta`limi pedagogikasining dolzarb muammolari:
1. Kasb-hunarga yo’naltirilgan pedagogikasining dolzarb muammolari;
2. Kasb-hunarga yo’naltirilgan pedagogik jarayonni optimallashtirish;
3. Muammoli ta`lim;
4. Qo’shimcha darslar;
5. O’quv jarayonidagi ishchi o’yinlar;
6. O’quvchilarni o’quv-ishlab chiqarish jarayonida faolligini oshirish;
7. Pedagogik mehnat ilg`orlarining tashkiliy-metodik tizimining asoslari;
8. Tayanch konspektlarni tuzish metodikasi;
9. Pedagogik tajriba va g`oyalar;
10. Pedagogning ilmiy labaratoriyasi;
11. Pedagogik tajriba va ijodkorlik;
12. Pedagogik mahorat;
13. Pedagogik faoliyatda mantiq;
14. Pedagog etikasi;
15. Pedagogikada notiqlik san`ati;
II. Kasb-hunarga yo’naltirish psixologiyasining dolzarb muammolari:
1. Kasb-hunar ta`limi psixologiyasi;
2. Jamoaning psixologik muammolari;
3. Pedagog obro’ining shakllanishi;
4. O’quvchilarning psixologik xususiyatlari;
5. O’quvchilarning bilish va qiziqishlarini shakllantirish;
6. SHaxsning hissiy-irodaviy tavsifi;
93
7. Xotira va uni rivojlantirish yo’llari;
8. Muloqotning psixologik xususiyatlari;
9. Diqqat va uning o’quv-ishlab chiqarish faoliyatidagi roli;
10. Fikrlash, tasavvur, ta`lim jarayonida ularni rivojlantirish;
11. O’quvchilarni kasb tanlashga tayyorlashning psixologik asoslari.
III. Kasb tanlashning dolzarb muammolari:
1. Kasb tanlashning ijtimoiy asoslari;
2. Kasb tanlashning iqtisodiy asoslari;
3. Kasb tanlashning psixologik asoslari;
4. Kasb tanlashning tibbiy asoslari;
5. Kasb tanlashning fiziologik asoslari;
6. Kasb tanlashning yuridik asoslari;
7. Kasb tanlashning pedagogik asoslari;
8. Kasb tanlashning tarbiyaviy asoslari;
9. Gumanitar predmetlardan kasb tanlash asoslari;
10. Fizik-matematik predmetlardan kasb tanlash asoslari;
11. Biolog-fiziolog predmetlardan kasb tanlash asoslari;
12. Mehnat va kasb ta`limidan kasb tanlash asoslari.
SHunday qilib, maktab tizimidagi hamda mehnat ta`limi negizidagi kasb
tanlashni hamda maktabdagi sinf va sinfdan tashqari ishlarda o’quvchilarni
kasb-hunarga yo’naltirish asoslarini muntazam ravishda olib borishi ishlab chiqildi,
tadbiq etilishi belgilandi, mezon va darajalari keltirildi.
Keltirilgan materiallar turli shaklda, hajmda va holatlarda keltirilmoqda.
Magistrantlar ulardan axborot, ma`lumot, tavsiya, qayta ishlab chiqish, maqola,
risola va magistrlik dissertatsiya qo’llanishi uchun taqdim etilmoqda. Taqdim
etilgan materiallar: rasmiy hujjatlardan, risola, maqolalar va boshqa manbalardan
olingan.
Bu borada magistrantlar o’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirish bo’yicha
umumiy o’rta ta`lim maktablari direktori, amaliyotchi psixologi, kasb-hunarga
yo’naltiruvchi, sinf rahbarlarining asosiy vazifalarini kasb tanlash ishlari bilan
94
uyg`unlashtirib olib borishlarini tashkiliy va ilmiy-pedagogik asoslarini taxlil
qilishlari lozim.
O’quvchilarning kasbiy layoqat, moyillik, qiziqish hamda qobiliyatlarni
hisobga olinmasa quyidagi kamchiliklarni keltirib chiqarish mumkin:
O’qituvchining kasb-hunar tanlashda uning qobiliyati qizishi xisobga
olinmasligi.
O’qituvchining kasb-hunarni tanlashdan uning aniq kasbga bo’lgan qiziqishi
qobiliyati salomatligi va boshqa omillari har tomonlama o’rganilmaydi, natijada
o’quvchining shaxsiy mayli qiziqishiga emas balki o’qituvchining o’quv rejasiga
asoslanib umumiy kasb tanlashga xos o’qishga turli mazmundagi tarbiyaviy
tadbirlarda ishtirok etishga madaniy-axloqiy ishlarni tashkil etish va o’tkazishga
majburan jalb etiladiganga o’xshab ketadi. Bunday tabiiy xolat oqibatida har ikkala
shaxsda (o’qituvchi o’quvchi) ham kasb tanlash ishlarda faollik tashabbuskorlik
ijodkorlik yo’qoladi.
O’qituvchining o’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirish talim-tarbiyaviy
ishini aniq va ijodiy rejalashtirmasligi.
Bu sabab mehnat ta`limining yagona o’quv rejasi tarbiyasiga qo’yilgan
talabning bir xilligi hamda ota-kasb va ustoz-shogird tizimlaridagi kasb
manaviyatiga e`tiborsiz qarash natijasidir. Natijada o’qituvchi dars jarayonida reja
va dasturdan kelib chiqib o’quvchini mehnat va kasb tanlashini manaviy
shakllantirish imkoniyatlarining didaktik adabiyotlarga boy manaviy merosimiz
durdonalariga diniy manbalarga o’lkashunoslik materiallariga tayangan holda
ta`limining tarbiyaviy tomoniga aloxida e`tibor bermaydi. O’qituvchi dasturga yoki
darslikka suyanib qolmasligi o’quvchilarning qiziqish va o’z imkoniyatlariga qarab
tanlanlangan kasbiga ota –kasb va ustoz - shogird talablariga tayanib ish olib
bormasligi. O’quvchi diqqaatini, qalbini, ongi va foliyatini zabt eta olmaydigan
xohlagan kasbini tanlashgan voz kechish ularning manaviy extiyojini qondira
olmaydigan mohir ustalar va mutaxasislar ijodi va foliyatini ijodiy o’rganishdan
uzoqligi salbiy ta`sir qiladi.
O’qituvchilarning mehnat jarayonida va ularni kasb-hunarga yo’naltirish
95
yuzasidan talim va tarbiyadagi uzviy birlikning yo’qligi.
Mazkur yo’nalishdagi kamchiliklar shu bilan izoxlanadiki mehnat talimining
dars jarayonida uning tarbiya va kasb-hunarga yo’naltirish qonuniyatlari undagi
tarbiya jarayonini tashkil etishda talim qonunyatlariga etarlicha e`tibor qilinmaydi.
Mehnat talimi dars jarayonida o’quvchilarni kasb-xunarga yo’naltirish o’quv
materiallari vositasida to’plangan bilim malaka va ko’nikmalar ijtimoiy foydali
madaniy foliyat jarayonida qo’llanilmaydi. Darsdan va ta`lim muassasasidan
tashqari ish sifatida tashkil etilmaydi uning natijalari darsda o’quvchilarning bilim
foliyatini kasb tanlashning follashtirish uchun foydalanilmaydi.
Eng asosiy o’qituvchilarni kasb-hunarga yo’llash ta`limini tarbiyaviy
xarakteriga etiborning nihoyatda pastligi hisoblanadi. Respublikamizdagi fan
o’qituvchilari ish tajribalarini o’rganish natijasida aniqlanganki aksariyat
o’qituvchi va ustozlar talimning tarbiyaviy jarayoni tashkil etishdan iborat deb
bo’lmaydilar degan xulosaga keldilar.
Talimning
tarbiyaviy
xarakterini
amalga
oshirish
uchun
tarbiya
qonunyatlarini o’quvchilarni kasb hunarga yo’llash talim qonuniyatlarini negiziga
sindirib yuborish xar bir mavzuni o’rganishda asosiy maqsad puxta bilim berish
emas balki har tomonlama voyaga etgan o’quvchi shaxsni shakllantirishdan iborat
bo’lmog`i ko’zda tutilishi kerak.
Har bir maktab O’zbekistonda migratsiya vazifasini hisobga olgan holda
atrofdagi ishlab chiqarish korxonalarni fermer xujaliklarini agrosanoat
majmualarni shaxsiy uylarda tashkil etiladigan yakka mehnat foliyatlarini
istiqboliga tayangan holda mehnat ta`limi negizida o’quvchilarni bir necha
kasb-hunarga yo’naltirishning kasb-korlik tayyorgarlikka uyg`unlashtirishgan
holda mustaqil ravishda belgilab oladi.
Mehnat talimi jarayonida o’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirishdan
asta-sekin aniq kasb-korlikka tayyorgarlik mazmunida mehnat kasb ishlab
chiqarish va boshqa sohalardagi materiallar uyg`unlashtirilgan holda aks etiladi.
Mehnat ta`limi mazmunidan o’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirish jarayonida
ularni kamida 3 ta kasbga tayyorgarlik holatini o’quvchilar amaliy foliyatlarini
96
bozor mnosabatlari bilan uyg`unlashtirilgan holda aks etiladi. Negizida
o’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirish imkoniyatlarini anik kasb-korlikka
tayyorgarlik o’quv rejasi dasturlari va didaktik materiallari yagona tarkibda va
uzluksiz tamoyillar asoslariga binoan ishlab chiqiladi.
Mehnat talimi zaminida o’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirishgina umumiy
mehnat umumiy texnika umumiy texnalogiya umumy ishlab chikarish umumiy
kasblar yangi malumotlar bilan uyg`unlashtirilgan va uzviy bog`langan tizim
xamda tamoyillar asoslarida o’zlashtirishni tashkil kilinadi.
Mehnat
talimida
o’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirishda ularni
kasb-korlikka tayyorgarlikning o’quv jarayonlarida noananviy vaziyatlar va yangi
dars texnologiyalar uzluksiz hamda yangilangan holatda qo’llaniladi, kasb-hunarga
yo’naltirishda ular o’quvchilarni o’zlashtirilgan mehnat va kasb-korlik bo’yicha
tayyorlash jarayonlaridagi shakllanayotgan bilimlar ko’nikmalar mahoratlar
malakalar va ijodkorliklar uzluksiz boyitilib kengaytirib va chuqurlashtirib boriladi,
mehnat talimda o’quvchilarni kasb hunarga yo’naltirishni kasb-korlik
tayyorgarligida nazariy bilimlarni o’zlashtirish xususiyatlarini inobatga olgan
holda ularning asosiy qismlarini o’quvchilar darsdan tashqari va amaliy
mashg`ulotlar jarayonida mustaqil ravishda uzviy bog`lab o’rganishga maxsus
etibor beriladi.
O’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirish jarayonini uyg`unlashtirilgan mehnat
va kasbkorlik bo’yicha tayyorlashda nazariy darslar amaliy mashg`ulotlar ishlab
chikarish faoliyatlarni uzviy bog`langan jarayonda tashkil etiladi hamda
boshqariladi.
O’quvchilarni kasb-hunarga yo’llash holatini uyg`unlashtirilgan mehnat va
kasb-korlik bo’yicha tayyorlash jarayonlarning xususiyatlarini hisobga olgan holda
– ularda test reyting kim oshdi namoyishlarini ko’rgazmalarni ma`lum bir tizim va
tamoyllar asosida uzviy bog`lab o’tkaziladi.
Mehnat jarayonlarini 1-sinfdan 9-sinfgacha o’quvchilarni kasb-hunarga
yo’naltirib umumiy talim fanlar bilan uzviy bog`langan hamda ularni kasbiy
yo’naltirilgan holda boyitib kengaytirib va chuqurlashtirib olib boriladi.
97
O’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirish holatini uyg`unlashtirilgan mehnat
va kasbkorlik buyicha tayyorlashni bog`cha –maktab –KXK ma`lum holda
uzluksiz tizim va tarkibida tashkil qilinadi.
Uyg`unlashtirilgan mehnat ta`limi va kasb-korlika tayyorgarlikka manaviy
marifat huquqiy ekologik asoslari bilan uzviy bog`langan holatda o’quvchilarni
kasb-hunarga yo’naltirilgan jarayonlari o’zlashtirilishi ta`minlanadi.
Uyg`unlashtirilgan mehnat talimi va kasb-korlikka tayyorgarlikani maxsus
tashkil etilgan o’quv-tarbiya jarayonlarini samarasini oshirishda ulardagi didaktik
asoslarda muallifni ilmiy asoslangan o’quv materiallarning mazmunini tadqiqot
shakllari metodlari va vositalari muntazam ravishda tadbiq etiladi shunda
o’quvchilarni maktab sharoitida mehnat va kasbgacha tayyorgarlikka zaminni
paydo bo’lgan hamda ular maktabni bitirgach kasb-hunar kolejlarga tegishli
yo’nalishga tayyorlangan holda o’qishni davom etiradilar.
Bu borada quydagi materiallardan zamin asosida kulanilsa – maqsadga
muvofiq bo’la oladi.
I. Mavzu: Prezident Islom Karimovning asarlarida ishlab chiqarishning isloh
qilish ayrim masalalari.
II. Maqsad: O’quvchilarni – Prezident Islom Karimovning asarlarida ishlab
chiqarishni isloh qilishga oid nutqlari bilan tanishtirish hamda shu yo’nalish
bo’yicha ularni tafakkurini kengaytirilgan holatda mehnat ta`limi va kasb tanlashga
uzviyligini yoritish.
III. Ko’riladigan masalalar:
1.
Ta`lim tarbiyaning ma`no va mazmunini-o’quvchilarni kasb-hunarga
yo’naltirishni ishlab chiqarishda shakllanayotgan islohotlar bilan uyg`unlashtirish
ahamiyati.
2.
Milliy mafkurani ongimizga singdiruvchi amaliy ta`lim tarbiyani
ishlab chiqarish asoslari bilan o’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirishni
uyg`unlashtirib amalda tadbiqetishlari.
3.
Mehnat ta`limi tayyorgarlikni o’quvchilarni kasbga yo’llash bilan
mumtoz hunarmandchilik bilan uyg`unlashtirish bugungi va kelgusi avlod
98
tafakkurini kengaytirish asoslari.
O’zbekistonda mustaqillik davrining ta`lim-tarbiya tamoyillari birinchi
navbatda ajdodlarimizning bu boradagi tajribalaridan faxrlanish tuyg`ularini tarkib
toptirish va rivojlantirish bilan xarakterlanadi. Binobarin, fan va madaniyatning
mumtoz namoyondalari qoldirgan ilmiy nazariy me`ros bugungi va kelgusi avlod
tafakkuri doirasini kengaytirishga bevosita yordam beradi. SHuning uchun
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov dastlab tarixiy tafakkur tarziga
asosiy diqqat e`tiborni qaratadi.
Mazkur va boshqa asarlarida Prezident Islom Karimov respublikamizda
keyingi yillarda ro’y berayotgan katta iqtisodiy, ijtimoiy siyosiy va xuquqiy
o’zgarishlar haqida bayon etilgan. O’qituvchilarga tushunarli bulishi uchun
o’qituvchi Islom Karimovning yuqorida nomlari keltirilgan risolalarning
ko’rsatilishi, zarur bo’lsa ularning mazmunini qisqacha ta`riflab berishi mumkin.
―O’zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo’lida‖ nomli mazkur
asarda mamlakatimizda mustaqillik e`lon qilingandan keyingi davrda amalga
oshirilgan ishlarga yakun yasalgan, sodir bo’lgan ijtimoiy siljishlar, iqtisodiy
islohotlar, kishilar ongida ro’y berayotgan o’zgarishlar va boshqa zarur masalalar
tahlil qilingan.
SHunday ekan O’zbekiston Prezidenti Islom Karimovning shu va boshqa
asarlarini mukammal va atroflarcha o’rganish, unda olg`a surilgan g`oyalarni
o’zlashtirib olish maqsadga muvofiqdir. CHunki asar har bir O’zbekiston
fuqarosini porloq kelajagimiz uchun halol va faol mehnat qilishga chorlaydi.
―Islohotlarning muvaffaqiyati har birimizning qo’limizda. O’zbekistonda
yashovchi barcha aholining qo’lidadir. Mamlakatimizni erkin, boy ravnaq
topayotgan mamlakat bo’lsin desak, farzandlarimiz baxtiyor va to’kin-sochin
yashasin desak, islohotlarning ikkinchi bosqichida xam maqsad va vazifalarni
amalga oshirish uchun butun kuch g`ayratimizni sarflamog`imiz darkor. Bu
bosqich mamlakatimizning jadal rivojlanishi, uning qudrati xamda jaxon xalk
ta`limiyatidagi obro’ e`tiborni kuchaytirish uchun mustahkam zamin yaratishga
qaratilgandir. Ushbu maqsadlarga erishish bizning muqaddas burchimiz, kelajak
avlodlar oldidagi ezgu majburiyatimizdir.‖- deyilgan asarda. (I.A.Karimov.
99
O’zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo’lida.-Toshkent: O’zbekiston,
1995. 267 b.)
SHunda mehnat ta`limi o’qituvchisi mazkur kursning davr talabiga binoan,
o’quvchilarga davlatimiz oldida tutgan g`oyat muhim ishlab chiqarish bilan
bog`liq vazifalar mamlakatni iqtisodiy, huquqiy va ijtimoiy isloh qilish, iqtisodiy
munosabatlarni demokratiyalashtirish, kelajak poydevori bo’lmish yuksak
ma`naviyatdan Vatan ravnaqi yulida foydalanish masalalarini ularga sodda va
tushunadigan misollar bilan uyg`unlashtirgan holda tushuntiriladi.
«Ta`lim to’g`risidagi» qonun va ―Kadrlar tayyorlash milliy dasturi‖ni qabul
qilishdan maqsad, avvalgi 11 yillik ta`lim tizimi ilmiy jihatdan asoslab
berilmaganligi yaqqol ko’zga tashlandi. Sababi, balog`atga etmagan, mustaqil
mehnat faoliyatiga tayyorlanmagan yoshlar oldida ikkita ulkan xavf-xatar: ishlab
chiqarish uchun keraksiz bo’lib qolish va kasb-hunar egallay olmasliklari mumkin.
Amaldagi qonun va dasturlarini amalga oshirishning asosiy bo’g`inida
uzluksiz ta`lim tizimi yotadi.
| 