17
Shundan so‘ng o‘quvchilarga dastlab tovushlar nomini aniqlab, bu qo‘shiqni nota yo‘liga
yozishni taklif etish mumkin. Bu 2-3 tovushga mo‘ljallab tuzilgan juda oddiy qo‘shiq bo‘lishi
kerak.
O‘rta umumta’lim maktabining 1-sinfida musiqa savodini o‘rganish yuzasidan olib
boriladigan ishning mazmunini yakunlab, quyidagilarni ta’kidlab o‘tish kerak:
a)
o‘quv yilining oxiriga kelib o‘quvchilar birinchi oktavadagi
notalarni yaxshi bilishlari
lozim;
b)
chorak va yarimtalik notalarni eshitib farqlay bilishlari va yoza olishlari kerak;
c)
o‘quvchilar tanish kuylar va mashqlarni eshitib olib, notalarning
nomlarini aytish bilan
bir vaqtda, ularni nota yozuvida kuzatib borganlari holda, birinchi oktava doirasida
qo‘llay olishlari kerak;
d)
eshitib o‘rganilgan qo‘shiqni nota yozuvi yordamida so‘zi bilan aytib
bera olishlari kerak;
e)
2-3 tovushga mo‘ljallab tuzilgan melodik tuzilmani solfedjio (notaga qarab) kuylay
olishlari lozim.
1-sinfda o‘quvchilarning ritm tuyg‘usini o‘stirish yuzasidan turli mashqlar olib boriladi.
Qisqa, uzun va cho‘ziq tovushlar haqidagi tushunchalarni oydinlashtirish uchun, o‘qituvchi
nimchorak notalar uchraydigan tanish qo‘shiqni doskaga yozib qo‘yadi. O‘quvchilarga uni
ohanggi bilan aytib beradi va bundagi eng qisqa notalarni ko‘rsatib o‘tadi.
2-sinfda esa nimchorak notalar bilan tanishib boriladi.
3-sinfda o‘quvchilar butun nota va o‘n oltitalik nota haqida tasavvur hosil qilishadi. Bu
sinfda endi nota cho‘zimlari to‘g‘risidagi tasavvurni yaqqol misollar
asosida tizimga solish
mumkin.
Pauzalar
O‘quvchilar 1-sinfdan boshlab notalar cho‘zimini o‘rganish bilan bir qatorda pauzalar bilan
ham tanishadilar. Ular pauza tushunchasini qo‘shiq aytishda biroz to‘xtab o‘tish (dam olish)
sifatida osonlik bilan idrok etishadi. Pauzalarning ahamiyatini o‘quvchilarga tanish bo‘lgan
(ammo ilgari bunga ularning diqqati jalb etilmagan) qo‘shiq asosida tushuntirib berish maqsadga
muvofiq bo‘ladi. O‘qituvchi qo‘shiqni doskaga yozib qo‘yadi va yangi,
notanish belgilarning
alomatlarini ko‘rsatib o‘tadi. So‘ngra u, qo‘shiqni notaga qarab aytishni t a k l i f qiladi va
o‘quvchilar diqqatini qo‘shiqdagi shu belgilarning o‘rni, qo‘shiq aytishda bir oz to‘xtab dam
olishga to‘g‘ri kelishini o‘qtiradi. O‘qituvchi turli musiqa va qo‘shiqlar misolida pauzalarning
muhim ahamiyati va asarning o‘ziga xos xususiyatini ifodalashdagi
rolini jonli ijro yordamida
ko‘rsatib o‘tadi. Qo‘shiq aytishda uchraydigan pauzalar vaqtida nafas olish oson bo‘ladi.
O‘qituvchi kuylash uchun mo‘ljallangan mashqlardagi turlicha cho‘zimda uchraydigan kuylarni
tanlaydi va ikki satrli mashqni o‘quvchilar bilan kuylash maroqli bo‘ladi. Bunda, yuqorigi satrni
sinfning birinchi yarim, pastki satrni esa - ikkinchi yarmi kuylaydi, deb o‘qtirib o‘tadi. Ular
galma-gal kuylashadi. Birinchi guruh sukut qilganida (jim turganida)
nota satriga pauzalar
qo‘yib chiqiladi:
18
Pauzalarning cho‘zimlarini yaxshiroq esda qoldirish uchun quyidagi jadvalni yozish foydali
bo‘ladi:
O‘quvchilarga quyidagi mashqlarni bajarishni taklif qilish mumkin:
a) ko‘rsatilgan notalarga to‘g‘ri keladigan pauzalarni yozing:
b) cho‘zimi jihatidan quyida ko‘rsatilgan pauzalarga mos keladigan notalarni yozing:
1)
; 2)
; 3)
; 4)
; 5)
;
