114
Korrozion yemirilish tezligiga suv katta ta’sir ko‘rsatadi. Stand-
artlarga ko‘ra, yangi moylarda suv bo‘lishiga ruxsat etilmaydi. Le-
kin moyni noto‘g‘ri tashish, saqlash va mashinaga noto‘g‘ri quyish
natijasida moyga suv tushishi mumkin. Bundan tashqari, ish vaqti-
da dvigatelga gazlar bilan birga kiruvchi suv bug‘lari moyga tu-
shadi. Bu gazlar yonilg‘idagi vodorodning
yonishi natijasida pay-
do bo‘lganligidan ularda ko‘p suv bo‘ladi. Shu sababli kimyoviy
yeyilishning oldini olishning asosiy shartlaridan biri ishlatiladi-
gan moylarda suv bo‘lmasligiga erishishdir. Bir qator moylarning
tarkibida oz miqdorda (0,025 foizgacha) suv bo‘lishiga, shuning-
dek, foizning yuzdan bir ulushi miqdorida mexanik aralashmalar
bo‘lishiga ruxsat etiladi.
Mazutdan olingan barcha moylar 50°C haroratgacha yuqori
fizikaviy va kimyoviy turg‘unlikka ega bo‘ladi.
Ular tashish va
uzoq vaqt saqlash jarayonida o‘z xususiyatlarini sezilarli darajada
o‘zgartirmaydi. Shuning uchun moy zaxiralarini 5 yil va undan or-
tiq muddat saqlashga ruxsat etiladi.
Moy harorati 50°C dan ortganida (bu holat amaliyotda ko‘p
uchraydi) esa, moyning fizikaviy va kimyoviy turg‘unligi keskin
pasayadi, korrozion ta’siri esa keskin ortadi. Yuqori haroratlarda
avtomobillarning ishonchli ishlashini ta’minlash uchun moylarga
turli xil qo‘shilmalar qo‘shiladi.
Standartlarda moyning metallarga ta’sirini bevosita baholovchi
ko‘rsatkich – korroziyalash ta’siri ham me’yorlanadi. Uni baho-
lashning bir necha usuli mavjud bo‘lsa ham, aniqlash mezoni bir
xil: belgilangan haroratgacha qizdirilgan ma’lum miqdordagi moy
bilan metall plastinkalar (ko‘pincha qo‘rg‘oshin plastinkalar) yu-
viladi. Sinash davomiyligi tanlangan usulga bog‘liq.
Sinov tu-
gagach, plastinkalar tarozida tortib ko‘riladi. Yuza birligiga to‘g‘ri
keladigan grammda o‘lchanadigan yo‘qotgan massasiga qarab
(g/ m
2
) korroziyalash ta’siri hisoblab topiladi. Korroziyalash ta’si-
rining qiymati va uni aniqlash usuli moy pasportida keltiriladi. Bu
qiymat qancha kichik bo‘lsa, moyning korroziyaga qarshi xossalari
shuncha yaxshi bo‘ladi.
115
5. 1. 6. Moylarga qo‘shiladigan qo‘shilmalar
Yaqin vaqtlargacha moylarning ekspluatatsion xossalari xom-
ashyoni to‘g‘ri tanlash, uni qayta ishlash va tozalash texnologiya-
sini yaxshilash yo‘li bilan oshirilar edi. Lekin texnika rivojlangani
sari surkov moylarining sifatiga qo‘yiladigan
talablar ham ortib bor-
moqda. Bu talablarni eski usullar bilan qondirish mumkin bo‘lmay
qoldi. Moylarning sifatini yaxshilash uchun ularga qo‘shilmalar
qo‘shish moylash materiallarining ekspluatatsion xossalarini kes-
kin oshirishning yangi vositasi bo‘lib qoldi.
Moylarga qo‘shiladigan qo‘shilmalar bu murakkab birikmalar
bo‘lib, ularni surkov moylarining sifatini yaxilash va ularga yan-
gi xususiyatlar berish uchun qo‘shiladi. Ularning miqdori foizning
yuzdan bir ulushidan 20–30 foizgacha yetadi.
Qo‘shilmalar vazifasiga ko‘ra oksidlanishga qarshi, korroziyaga
qarshi,
yuvuvchi, dispersiyalovchi (maydalovchi), yeyilishga qar-
shi, qovushoqlikni oshiruvchi, ko‘pirishga qarshi va boshqa turlar-
ga bo‘linadi.
Moylarga qo‘shiladigan qo‘shilmalarga quyidagi talablar qo‘-
yiladi:
– moylarda yaxshi erish;
– uzoq muddat saqlanganida, harorat o‘zgarganida va suv ta’sir
etganida ajralib chiqib, cho‘kma
hosil qilmasligi;
– dvigatelning moy tozalash qurilmalarida filtrlanmasligi;
– moylarning ayrim ekspluatatsion xossalarini yaxshilab, bosh-
qalarini yomonlashtirmasligi;
– issiqlik va kimyoviy ta’sirlarga turg‘un bo‘lishi.
