Образование и инновационные исследования (2021 год
Сп.вып.)
ISSN 2181-1717 (E)
71
http://interscience.uz
ravishda amalga oshirishga imkon beradi.
Professional-gnostik funktsiyani bajarish uchun о‘qituvchi biz ularni mezon
sifatida ishlatadigan quyidagi kо‘nikmalarga ega bо‘adi:
- о‘quvchilarning
shaxsiyati, jamoaning xususiyatlarini, ularning til
о‘rganishga bо‘gan tayyorgarlik darajasi va ta’lim va tarbiya natijalariga ijobiy
yoki salbiy ta’sir kо‘rsatadigan sharoitlarni, qiziqishlari va mavzuga bо‘gan
munosabatlarini aniqlash nuqtai nazaridan о‘rganish;
- chet tilida muloqotni tashkil etish maqsadida ma’lum bir jamoada
о‘quvchilardagi shaxslararo munosabatlarining о‘ziga
xos xususiyatlarini
aniqlash;
- о‘quv materiallarini, о‘quv qо‘lanmalarini, о‘quv darsliklarini muayyan
sinfda ulardan foydalanish nuqtai nazaridan uslubiy tahlil qilish va tanqidiy
baholash;
- darsni mazmuni, tuzilishi, о‘qitish usullari va о‘quvchilar faoliyati nuqtai
nazaridan tahlil qilish;
- pedagogik jarayonlar va hodisalarni kuzatish, kuzatilayotgan hodisalarning
sabab-oqibat
munosabatlarini belgilash;
- о‘z faoliyatini va boshqa о‘qituvchilarning о‘qitish faoliyatini tahlil qilish;
- о‘qituvchini qiziqtirgan masalalarni о‘rganish va ishlash texnikasi va
shakllarini takomillashtirish maqsadida oddiy uslubiy tadqiqotni rejalashtirish va
о‘tkazish;
- о‘rganilayotgan masala bо‘yicha ilmiy adabiyotlarni tanlash va ulardan
tanqidiy foydalanish;
- bajarilgan
tadqiqot natijalarini referat, ma’ruza, xabar, maqola shaklida
taqdim etish;
- tadqiqot natijalaridan amaliy ishlarida foydalanish.
Biz kasbiy-gnostik kompetensiyani professional tadqiqot faoliyati
deb ta’riflaymiz va ushbu kontseptsiyani biz aniqlagan kasbiy-pedagogik
funktsiyalarni amalga oshirish asosida talabalarga ingliz tilini о‘rgatishga
qaratilgan ingliz tilidan foydalangan holda tadqiqot faoliyatini olib borish
qobiliyati sifatida izohlaymiz.
Xulosa qilib
shuni aytishimiz mumkinki, zamonaviy jamiyatda ta’lim
jarayonini tashkil etishda asosiy rol о‘qituvchiga tegishli, shuning uchun kasbiy
rivojlanish va о‘zini takomillashtirish bugungi kunda har bir о‘qituvchi uchun
ustuvor vazifaga aylanmoqda. Ta’limning istiqbolli rivojlanishi ta’lim mazmuni
va ta’lim texnologiyalariga innovatsion yondashuvlarni kiritish bilan emas, balki
о‘qituvchining kasbiy kompetentsiyasi darajasining oshishi bilan bog’liq.
1. Umumiy ta’lim va tarbiya vazifalari amaliy vazifalarga bо‘ysunadi va u
yoki bu darajada kasbiy-gnostik faoliyat harakatini amalga oshirish jarayonida,
ya’ni madaniyatlararo muloqotga kirishish kompetensiyasida hal qilinadi. Butun
о‘quv jarayoni asosiy vazifa - til qobiliyatini shakllantirishga bо‘ysunadi.
1. Kasbiy va pedagogik kompetentsiya umummadaniy, umumpedagogik,
madaniyatlararo kompetensiyalarning о‘zaro bog’liqligini shakllantiradi,
ularning har biri gnostik tarkibiy qismga ega. Ingliz tili о‘qituvchisining kasbiy-
gnostik kompetentsiyasi kasbiy-pedagogik kompetensiya tarkibiga kiradigan
barcha kompetensiyalarni amalga oshirishning asosidir.
Talabalarni haqiqiy
madaniyatlararo muloqotga tayyorlash uchun didaktik faoliyatning tuzilishini
aynan u belgilaydi. Ushbu kompetentsiya ingliz tili о‘qituvchisining asosiy
professional funktsiyalarini amalga oshirish qobiliyati sifatida tushuniladi.
Таълим ва инновацион тадқиқотлар (2021 йил Махсус
сон)
ISSN 2181-1709 (P)
72
Education and innovative research 2021 y. Sp.I.
Ingliz tili о‘qituvchisi shaxsini rivojlantirishning zaruriy sharti - bu lingvistik,
nutqiy, diskursiv, ijtimoiy-madaniy va kompensatsion kompetensiyalarni, ma’lum
bir mintaqaviy va sotsiolingvistik bilim va kо‘nikmalar majmuini о‘z ichiga
olgan multifaktorial integral sifatida kasbiy-gnostik
kompetensiyani maqsadli
shakllantirishdir.
Ingliz tili о‘qituvchisining kasbiy-gnostik kompetentsiyasi ikki guruhga
bо‘ingan kasbiy- pedagogik faoliyat funktsiyalarida amalga oshiriladi:
maqsadni belgilash funktsiyalari va operatsion va tarkibiy funktsiyalar. Ushbu
pedagogik funktsiyalarni muvaffaqiyatli amalga oshirish talabalarning ingliz
tili fakultetlarida kasbiy yо‘naltirilgan о‘qitish jarayonida shakllanish predmeti
bо‘ishi kerak bо‘gan tegishli umumiy pedagogig-uslubiy mahorat tizimiga va
zarur hajmdagi bilimlarga ega bо‘ishni nazarda tutadi.
Ingliz tili о‘qituvchilari uchun о‘quv dasturlarida tilni о‘qitish umumiy
konsepsiyasi - kasbiy-gnostik kompetensiyaga
asoslangan professional
yо‘nalishga ega bо‘ishi kerak. Kasbiy-gnostik kompetensiya ingliz tilini о‘qitish
jarayonida dominant rolini о‘ynaydi, chunki u ingliz tili о‘qituvchisiga xos bо‘gan
barcha boshqa kompetensiyalar tarkibiy qismlarini amalga oshirish uchun asosiy
komponent hisoblanadi.
Ingliz tili fakultetida kasbiy-gnostik ta’lim olishni tashkil etish tizimi
quyidagi asosiy printsiplarni amalga oshirishga asoslangan: 1) kasbiy ta’lim
sohasidagi funktsionallik; 2) kasbiy-gnostik vaziyatni anglash; 3) ingliz tilini
kasbiy-pedagogik muloqot sharoitida ijodiy qо‘lash; 4) kasbga yо‘naltirilgan
mashqlarning kо‘p funktsionalligi; 5) ingliz tilini о‘qitish jarayonini kasbga
yо‘naltirilgan holda tashkil etish; 6) kasbiy-gnostik kompetensiyani о‘zlashtirish
uchun о‘quvchilarning о‘quv va sinfdan tashqari formalari kombinatsiyasi; 7)
lingvistik-uslubiy mashg’ulotlarning fanlararo aloqasi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. МуслимовН.А., УсмонбоеваМ.Ҳ., СайфуровД.М., ТўраевА.Б.
Педагогик компетентлик ва креативлик асослари – Тошкент, 2015. – 120 бет.
2. Турдиев Н.Ш., Асадов Ю.М., Акбарова С.Н., Темиров Д.Ш. Умумий
ўрта таълим тизимида ўқувчиларнинг компетенцияларини шакллантиришга
йўналтирилган таълим технологиялари. – Т.: Т.Н. Қори Ниёзий номидаги
Ўзбекистон педагогика фанлари илмий-тадқиқот институти, 2015.- 160 бет.
3. Рахимова Ю.Э. Формирование профессиональной компетентности
учащихся медицинского колледжа: Дис. … канд. пед. наук. – Ташкент, 2012.
– 195 с.
4. Азизходжаева Н.Н. Формирование профессиональных компетенций
будущих специалистов. Образование через всю жизнь: непрерывное
образование в интересах устойчивого развития. Вып. 12. Ч.1. - СПб, 2014.
5. Мусурмонова О. Юқори синф ўқувчилари маънавий маданиятини
ривожлантиришнинг педагогик асослари: Пед.фан. д-ри ... дис. – Тошкент:
ТДПИ, 1993. – 364 б.
