73
29-MAVZU
ENERGIYA TURLARI. QUVVAT
G‘isht
bilan mix qoqish misolida Siz, g‘ishtni qancha yuqoriga
ko‘tarib
mixga tashlab yuborsangiz, taxtaga shuncha chuqurroq
kirishini bilib oldingiz. Demak, g‘ishtning
ish bajara olish qobiliyati,
ya’ni energiyasi uning vaziyatiga bog‘liq bo‘lar ekan.
O‘zaro ta’sirlashuvchi jismlarning bir-biriga nisbatan joylashuvi
tufayli ega bo‘lgan energiyasi
potensial ener giya
deb
ataladi.
Berilgan misolda g‘ishtning bajargan ishi
A
=
F
og‘ir.
kuch
·
h
ga teng.
Bunda,
F
og‘ir.
kuch
– g‘ishtning
og‘irlik
kuchi;
h
– g‘ishtning
mix
qalpog‘iga nisbatan balandligi. Bu ish g‘ishtning
energiyasi hisobiga
bajarilganligi uchun uning potensial energiyasi
E
p
= F
og‘ir. kuch
·
h
yoki
E
p
=
mgh.
Buraladigan
soatlarda prujinasini siqib, unda potensial
energiya hosil qilinadi. So‘ngra prujina asta-sekin yoyilib soat
mexanizmini, ya’ni strelkalarni harakatga keltirib, mexanik
ish bajaradi. Daryolarni to‘sib, to‘g‘onlar quriladi.
Bunda
suvning balandligi ko‘tariladi. So‘ngra bu suv maxsus quvurlar
orqali tushirilib, suv yo‘liga o‘rnatilgan parraklarni aylantiradi.
Jismlar potensial energiyadan tashqari kinetik
energiyaga ham
ega bo‘lishi mumkin.
