Kommunikasiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

308 
So’zlarning o’zaro vaziyati 
Ibora yoki unga o’xshash so’zlarning to’liq 
mosligini hisobini olb borish (masalan,so’zlarning 
bir-biriga yaqinligi va tartibi) 
Topilgan matnning hujjat 
boshiga nisbatan holati 
Hujjatning boshlanishiga axborot qanchalik yaqin 
bo’lsa, uning mazmuni yuqori bo’ladi deb 
hisoblanadi. 
Ajratilgan fragmentlar va 
sarlavhalarda so’rov 
so’zlarining mavjudligi 
Ajratilgan fragmentlarda qidirilayotgan matnlarni 
topishning ahamiyati oddiy matndagiga nisbatan 
yuqori hisoblanadi 
Sahifa mavzusining so’rov 
mavzusi bilan mosligi 
So’rov matnida bo’lmagan, ammo so’rov 
mavzusiga mos keluvchi so’zlarni qidiruvda 
qo’llash 
Domen nomi yoki fayli bilan 
kalit so’zning mosligi 
Qidiruv mashinalari sahifalarga qo’shimcha 
«og’irlik» beradi, ularda domen yoki fayl nomi 
kalit so’z bilan mos keladi. 
Qidiruv so’rovlarining 
katalog ta’rifi bilan mosligi 
Agar qidiruv so’rovlarining so’zlari katalog ta’rifi 
bilan mos bo’lsa, sayt yuqori reyting oladi. 
Kam uchraydigan so’zlarning 
ahamiyati 
Qidiruv so’zlari hujjatda qancha kam uchrasa, 
uning ahamiyati ortib boradi 
Matn fragmentlarini baholash ahamiyatini G.Lun ishlab chiqqan. U matn 
fragmentlarini quyidagi ifoda orqali baholashni taklif qilgan: 
bu yerda: 
V – fragment ahamiyati; 
N
k
– ushbu fragmentda kalit so’zlarning soni; 
N
O
– fragmentdagi so’zlarning umumiy soni. 
Kalit so’zlarni aniqlash tizimi odatda statistik chastota tahlilini qo’llaydi 
(V.Purto metodikasi). Agar: 
F 
– matnda turli so’zlar uchratydigan chastota; 
P 
– foydalilikning nisbiy qiymati (muhimlik); 
C 
– so’zlar chastotasi va ularning foydaliligi o’zaro nisbatini aniqlovchi 
konstanta. 
Shunda F (P) bog’liqligi quyidagi formula orqali aniqlanadi: 

309 
Berilgan holat chastotaning ikki chegaraviy ahamiyati mavjudligini taxmin 
qiladi: 

quyi chegaradan kam chastotaga ega so’zlar juda kamyob hisoblanadi (hujjat 
mazmunini aks ettirishga qodir emas); 

bu ikki chegara orasidagi chastotaga ega so’zlar esa berilgan aniq hujjat 
mazmunini ifodalaydi. 
Havola kriteriyalariga asosan hujjat sitata olish indeksi hisobidan saralanadi. 
Sitata olish indeksi – bu saytning Internetda mashhurligi ko’rsatkichi, 
qidirilayotgan resursda boshqa saytlarga havolalarning soni va ahamiyati bilan 
aniqlanadi. Saytga tashqi havolalarning umumiy soni sitatalash hisoblari uchun 
kriteriyalar sifatida to’g’ri kelmaydi, chunki mashhur bo’lmagan resurslarga 
havolalarning ahamiyati mashhur saytlar havolalari ahamiyatiga qaraganda juda 
oz. 
Sitatalash indeksini aniqlashda nafaqat saytga tashqi havolalar soni 
e’tiborga olinadi, balki ma’lumotga havola etilgan o’z saytlarining sitatalash 
indeksiga e’tibor beriladi. Umumiy holatda Web- sahifaga har bir to’g’ri havola 
hajm bo’yicha sitatalashni ko’paytiradi, hajm havola qilinuvchi sahifaga 
sitatalashga proporsional va aksi havola etilayotgan sahifada havolalar umumiy 
soniga proporsional bo’ladi. 
Yirik qidiruv mashinalarining qidiruv bazasida ulkan miqdordagi hujjatlar 
saqlanadi. Tenglama tizimiga mos keluvchi matritsa siyraklashishiga qaramay, bu 
tizimning miqdoriy yechimi ulkan hisoblash quvvatini talab qiladi. Shuning uchun 
qidiruv tizimi hisoblash jarayonini ba’zi farazlarni kiritib maksimal darajada 
soddalashtirishga harakat qilishi kerak. Mana shu PageRank klassik formulasini 
amalga oshirishning aniq o’ziga xosliklari qidiruv mashinalarining kommersiya 
sirini tashkil qiladi. 

Download 11,41 Mb.