Kommunikasiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

154 
14.2-rasm. Internetning tarmoq darajasi tarkibi. 
14.3. Deytagramma formati 
 
14.3-rasmda IPv4 protokoli deytagrammasining formati ko‘rsatilgan. 
Quyida IPv4- deytagrammasining muhim maydonlari sanab o‘tilgan. 
Versiya. Bu maydondagi to‘rt bit IP protokolining versiyasi raqamini 
belgilaydi. Bu raqam bo‘yicha marshrutizator IP-deytagrammasining qolgan 
maydonlarini qanday talqin qilishni belgilab berishi mumkin. IP protokolining turli 
versiyalarida IP-deytagrammalarining har xil farmatlari qo‘llaniladi. Rasmda IP 
(IPv4) protokolining joriy versiyasi deytagrammasining formati ko‘rsatilgan. 
Sarlavhaning 
uzunligi. 
IPv4-deytagramma 
parametrlarning 
(IPv4-
deytagramma sarlavhalariga kiritiladigan) majburiy bo‘lmagan maydonlarning turli 
xil miqdorini o‘z ichiga qamrab olishi mumkin bo‘lgani uchun bu to‘rt bit sarlavha 
qayerda tamom bo‘lishini va ma’lumotlar qayerda boshlanishini aniqlash uchun 
zarur. Ko‘pchilik IP-deytagrammalarida parametrlar maydoni mavjud bo‘lmaydi, 
shuning uchun odatda IP-deytagrammalarining sarlavhasi 20 xonali bo‘ladi. 

155 
14.3-rasm. IPv4-deytagramma formati. 
Xizmat turi. Xizmat turi maydoni (Type of Service, ToS) IP-
deytagrammalarini turlarga ajratish imkoniyati bo‘lishi uchun (masalan, past 
tutilish, yoki yuqori o‘tkazish qobiliyati, yoki yuqori ishonchlilik talab etiladigan 
deytagrammalarini ajratish uchun) IPv4-deytagramma sarlavhasiga kiritilgan edi. 
Masalan, 
haqiqiy 
vaqt 
deytagrammalarini 
(masalan, 
IP-telefonida 
foydalaniladigan) boshqa tarmoqdan (masalan, FTP) farqlash foydali bo‘lib 
qolishi mumkin. Taqdim etilayotgan xizmatlar darajasini marshrutizator ma’muri 
(administratori) belgilab beradi. 
Deytagrammaning uzunligi. Bu IPv4-deytagrammaning (sarlavha plyus 
ma’lumotlar) to‘liq uzunligi. Bu maydonning o‘lchovi 16 bitga teng bo‘lgani 
uchun IPv4-deytagrammaning nazariy o‘lchovi 65 535 baytni tashkil etishi 
mumkin. Biroq deytagrammalarning o‘lchami kamdan-kam hollarda 1500 baytdan 
ortadi va odatda 576 bayt bilan cheklanadi. 
Bayroq identifikatori fragmentining siljishi. Bu uchta maydon IP-
fragmentatsiya deb ataluvchiga aloqasi bor. Bu masalani biz biroz kengroq 

156 
mufassal ko‘rib chiqamiz. IP protokolining yangi versiyasi (IPv6) 
marshrutizatorlarda fragmentatsiyalashni ta’qiqlashni ta’kidlash qiziqarsizdir. 
Yashash vaqti. Yashash vaqti maydoni (Time To Live, TTL) 
deytagrammalarining tarmoqda doimiy sirkulyatsiya qilmasligiga kafolat berishga 
imkon beradi. Bu maydonning qiymati har bir marshrutizatorda bir birlikka 
kamayadi. TTL maydoning qiymati nolga teng bo‘lganda marshrutizator 
deytagrammani chiqarib tashlaydi. 
Protokol. Bu maydon IP deytagramma oxirgi adresatga borib yetgandagina 
foydalaniladi. Maydoning qiymatini transport darajasidagi protokol belgilab berib, 
unga IP-deytagrammadagi ma’lumotlarni uzatishi lozim. Masalan, 6 qiymat 
ma’lumotlar porsiyasi TCP protokoliga berilishi kerakligini, 17 qiymat esa – UDP 
protokoliga uzatilishi kerakligini anglatadi. Barcha mumkin bo‘ladigan raqamlar 
ro‘yxati RFC 1700, RFC 3232 da mavjud bo‘ladi. IP-deytagrammalaridagi 
protokolning raqami transport darajasidagi segmentdagi port raqamining nomiga 
to‘liq o‘xshashligiga e’tiboringizni qarating. Protokol raqami tarmoq va transport 
darajalarini birga bog‘lovchi “yelim” vazifasini bajarsa, port raqami transport 
darajasini amaliy daraja bilan bog‘laydi. 
Sarlavhaning 
nazorat 
yig‘indisi. Sarlavhaning nazorat yig‘indisi 
marshrutizatorga olingan IP-deytagrammalardagi xatoliklarni aniqlashda yordam 
beradi. Sarlavhaning nazorat summasi qo‘shimcha kodda sarlavhaning barcha ikki 
baytli so‘zlarini qo‘shish yo‘li bilan hisoblanadi. Marshrutizator sarlavhaning 
nazorat yig‘indisi olingan har bir deytagramma uchun hisoblaydi va shu tarzda 
sarlavhadagi xatolarni tekshiradi. Odatda, marshrutizatorlar xatolarni aniqlagan 
deytagrammalarni chiqarib tashlaydi. Shunga e’tibor qilingki, nazorat yig‘indisini 
qaytadan hisoblash va har bir marshrutizatorda sarlavha maydonida yana saqlab 
qolish kerak, chunki ishlash vaqti maydoni bir birlikka kamayadi, shuningdek 
parametrlarning maydonlari ham o‘zgarishi mumkin. IP-deytagrammalarining 
sarlavhasi nazorat yig‘indisini hisoblash uchun tezkor algoritimlarning tavsifi RFC 
1071 da mavjud. 

157 
Jo‘natuvchining va qabul qiluvchining IP-adreslari (manzillari). Bu 
maydonlar jo‘natuvchining 32 xonali IP-adresini va oxirgi qabul qiluvchining IP-
deytagrammasini o‘z ichiga oladi. 
Parametrlar. Parametrlar maydoni IP-sarlavhalarini kengaytirishga imkon 
beradi. Sarlavha parametrlari IP-deytagrammalarining juda kamdan-kam 
foydalaniladigan majburiy bo‘lmagan maydonlardan tashkil topgan bo‘ladi. 
Shuning uchun ularning har bir deytagramma sarlavhasiga kiritilmaslikka va 
shuning uchun ortiqcha xarajatlarni kamaytirishga qaror qilingan edi. Biroq, 
sarlavha 
maydoni 
mavjud 
bo‘lishining 
o‘zi 
unga 
ishlab 
berishni 
murakkablashtiradi, chunki deytagrammalarning sarlavhalari turli xil uzunlikka 
ega bo‘lishi va sarlavha qayerda tamom bo‘lib, ma’lumotlar maydoni qayerda 
boshlanishini aniqlash uchun sarlavha uzunligining qo‘shimcha maydoni zarur. 
Ma’lumotlar (foydali yuklamalar). Nihoyat biz deytagramma mavjud 
bo‘lgan oxirgi, eng muhim maydonga ham yetib keldik. Ko‘pchilik hollarda IP-
deytagrammaning ma’lumotlar maydoni adresatga yetkazish kerak bo‘lgan 
transport darajasi (TCP yoki UDP) ning segmentini o‘z ichiga oladi. Biroq 
ma’lumotlar maydoni boshqa turdagi ma’lumotlarni ham, masalan, ICMP 
protokoli xabarlarini ham o‘z ichiga qamrab olishi mumkin. 
E’tibor qiling, IP-deytagramma 20 xonali sarlavhani (qo‘shimcha 
maydonlarsiz) o‘z ichiga olgan bo‘lsin. Agar deytagramma TCP segmentini o‘z 
ichiga olgan bo‘lsa, u holda har bir deytagrammada (fragmentatsiyalanmagan) 
tadbiqiy darajadagi xabardan tashqari 40 bayt sarlavha bo‘ladi (20 bayt IP-sarlavha 
va 20 bayt TCP-sarlavha). 

Download 11,41 Mb.