KORPUS LINGVISTIKASI
Manzura Abjalova
~ 11 ~
korpuslar deb hisoblash mumkin. Ushbu korpuslarning aksariyati hali
ham “Kartoteka” yoki “Lug‘at bo‘limi” deb nomlangan bo‘limlarda
saqlanmoqda. Bunday kartotekalar yordamida, masalan, Amerikacha
ingliz Noa Vebster lug‘ati, V.I.Dalning “Tirik buyuk rus tilining lug‘ati”
yaratilgan edi.
XIX asr oxiri – XX asr boshlarida lingvistik tadqiqotlar uchun,
shuningdek, amaliy muammolarni hal qilish uchun yaratilgan korpuslar
paydo bo‘ldi. Shunday dolzarb masalalardan biri til birliklarining
chastotasini hisoblash edi. Ushbu turdagi birinchi lug‘at nemis tilining
chastota lug‘ati sanaladi (Häufigkeitswörterbuch der deutschen Sprache).
Lug‘at 11 mln so‘zli korpus asosida nemis tilining stenografik tizimini
takomillashtirish uchun tayyorlangan bo‘lib, 1897-yilda Berlinda Fridrix
Vilgelm Keninng tahriri ostida nashr etilgan. Shundan beri turli tillar,
shu jumladan, o‘zbek tili uchun ko‘plab chastota lug‘atlari va ro‘yxatlari
yaratildi. Masalan, S.Rizayevning “O‘zbek sovet bolalar adabiyoti tilining
chastotali lug‘ati”. Lug‘at 1964-1974-yillarda nashr etilgan badiiy
asarlardan tanlab olingan, 100000 so‘z asosida elektron hisoblash
mashinasi yordamida tuzilgan. Lug‘at birligi sifatida tanlangan
so‘zshakllar soni 26752 ta. 1981-yilda R.Qo‘ng‘urov va S.Karimovlar
tomonidan “Zulfiya poeziyasining lug‘ati. Konkordans” tuzildi. 1986-
yilda S.Rizayev va N.Bo‘ronovlar tomonidan “A.Qahhor “Sinchalak”
povesti tilining chastotali lug‘ati” yaratildi. 1987-yilda falsafa fanidan
chastotali lug‘at yaratildi. 2006-yilda D.O‘rinboyeva tomonidan “O‘zbek
xalq dostonlari tilining chastotali lug‘ati” ishlab chiqildi. Bu lug‘at uchun
“Alpomish”, “Ravshan”, “Rustamxon” dostonlari matni statistik tadqiqot
obyekti qilib olingan, unda 28 499 so‘z shakli statistik tahlil qilingan.
