Ochiq foydalanish shartlari

137 
1. Muallif va egalik huquqiga ega bunday hissa barcha 
foydalanuvchilarga erkin, cheklanmagan global kirish huquqini va nusxa 
olish, ishlatish, tarqatish, oshkora ko‘rsatish hamda har qanday raqamli 
muhitda har qanday mas`uliyatli maqsad uchun muvofiq mualliflikka 
ishora bilan (hamjamiyatlar standartlari xuddi hozirgidek keyinchalik 
ham mualliflikni majburiy ko‘rsatish mexanizmini va e’lon qilingan 
ishni ishlatishga nisbatan mas`uliyatni kafolatlaydi), yana shaxsiy 
foydalanish uchun unchalik ko‘p bo‘lmagan miqdorda bosma nusxalar 
qilish huquqini beradi.
2. Ishlarning to‘liq versiyasi va unga qo‘shimcha barcha materiallar, 
avvalambor 
belgilangan 
ruxsatnoma 
nusxasini 
kiritgan 
holda, 
kelishilgan standart elektron formatda depozitlanadi (va shu ma’noda 
chop etiladi, e’lon qilinadi), hech bo‘maganda, qabul qilingan texnik 
standartlarni ishlatuvchi bir tarmoq jamg‘armasida, ochiq kirishni 
ta’minlash, to‘siqsiz tarqatish, tarmoqdagi hamkor va uzoq muddatli 
arxivatsiya qilishga vakolatlangan universitet, ilmiy jamiyat, davlat 
agentligi va boshqa nufuzli institut tomonidan qo‘riqlanadi va qo‘llab-
quvvatlanadi. 
Deklaratsiya tashkilotlarni yangi «Fan va jamiyat ravnaqi uchun 
Ochiq 
foydalanish» 
paradigmasining 
keyingi 
taraqqiyot 
harakatlanishlaridan manfaatdor bo‘lishga chaqiradi.
Tashkilotlar muvaffaqiyatga erishishi uchun:

tadqiqotchilar, grant oluvchilar o‘z ishlarini «Ochiq foydalanish» 
paradigmasi tamoyillariga muvofiq e’lon qilishga rag‘batlantirish;

madaniy meros asrovchilarining Internet-resurslarini ta’minlagan 
holda «Ochiq foydalanish»ni qo‘llab-quvvatlashga rag‘batlantirish;

yaxshi sifat va ilmiy amaliyot kafolatlari standartlarini qo‘llab-
quvvatlab turish uchun «Ochiq foydalanish» va tarmoq jurnallariga 
qo‘shadigan hissalarni baholash vositalari va usullarini ishlab chiqish;

ilmiy darajalar berilganda va o‘qituvchilik lavozimi bandligi 
haqidagi qarorda «Ochiq foydalanish» e’lon qilingan ishlarning tan 
olinishiga erishish;

kiritiladigan dasturiy vositalarni rivojlantirish, kontent yetkazib 
berilishi va metama’lumotlar yoki individual maqolalarni e’lon qilish 
yo‘li bilan «Ochiq foydalanish» infrastrukturasining yuqori sifatga 
erishishiga intilishi kerak. 
Ma’lumot va bilimlarga kirishninig ochiqligi – insoniyatning 
zamonaviy taraqqiyotidagi muhim tezislardan biri hisoblanadi. Lekin 
barcha axborot manbalari barchaga cheklovlarsiz ochiq bo‘lishi kerakmi, 

138 
degan savolga ijobiy javob berishdan avval, qator savollarga javob 
berish lozim. Bu asar mualliflariga foydalimi? Kim bu ma’lumotlarni 
yig‘ishi, tizimga solishi va nimaga asosan tarqatishi kerak? Kimga 
«Ochiq foydalanish»dan foyda bor?
«Ochiq foydalanish» harakatining rivojlanishiga xalqaro EIFL.net 
konsorsiumi katta hissa qo‘shdi. Yuqorida aytilganidek, konsorsiumning 
dasturlaridan biri ochiq kirish nashrlarini va milliy (mahalliy) kontentli 
institutsional 
repozitoriylarni 
yaratish 
tashabbusini 
qo‘llab-
quvvatlashdan iborat. 
Dasturning asosiy vazifalari: 
• 
«Ochiq foydalanish» repozitariylari va jurnallarini yaratishga 
yordamlashish; 
• 
«Ochiq foydalanish» siyosati va amaliyotini rivojlantirish; 
• 
kutubxonachilar, ilmiy xodimlar, pedagoglar va talabalar uchun 
trening va maslahatlar berish hisoblanadi. 
EIFL.net konsorsiumi «Ochiq foydalanish» manbalarini qidiribgina 
qolmay, balki o‘z a’zolarini ular haqida xabardor qilib turadi; odamlarni 
foydali va barcha uchun ochiq axborot bilan ta’minlashning 
muammolari va foydasi haqida sotsiologik tadqiqotlar olib boradi. EIFL 
konsorsiumida ishtirok etgan 11 mamlakatdagi so‘rovnoma natijalari 
ko‘rsatishicha: 

86% ga yaqin olimlar nashrlarga «Ochiq foydalanish» bevosita 
ilmiy tadqiqotlar va ilmiy kooperatsiyada ijobiy samara berishiga 
ishonadilar; 

63% ga yaqin tadqiqotchilarning maqolalari «Ochiq jurnallar»da 
chop etilgan. 51% olimlar 5 tagacha maqola, 7% ga yaqini – 6 - 10 
tagacha maqolalar ochiq matbuotda va deyarli 5% i 10 dan ortiq maqola 
chiqarishgan. 
So‘ralganlar ochiq jurnallarda o‘z maqolalarini e’lon qilganda 
hisobga olish kerak bo‘lgan beshta muhim omillarni ta’kidlab o‘tdilar:
1. Nufuz (jurnal obro‘yi, tan olinganligi). Albatta, nashr qilinganda 
jurnalning an’analari va mashhurligi katta ahamiyat kasb etadi. Olimlar, 
tadqiqotchilar, o‘qituvchilar bunday jurnallarda katta xohish bilan va 
tekinga o‘z ishlarini e’lon qiladilar.
2. Jurnalning ta’sir ko‘rsatish omili. Masalan, universitetlarning 
ko‘pgina ilmiy jurnallari ta’lim taraqqiyotidagi ilmiy tadqiqotchilarning 
rivojlantirishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Ular ommabop fanlar yoki ilmiy 
yo‘nalishlar bo‘yicha muhim ma’lumotlarga ega bo‘ladilar.

139 
3. Nashrning tezkorligi. Olimlarni doimo ortiqcha byurakratik 
cheklovlarsiz va maxsus talablarsiz o‘z ishlarini nashr etuvchi jurnallar 
jalb qilib kelgan. 
4. Martaba yoki karyera uchun muhimligi (ilmiy karyera bo‘yicha 
ko‘tarilishda, lavozim yoki attestatsiyani saqlab qolishda jurnalning 
muhimligi). Ko‘pgina oliygohlar va ITI uchun xodimni attestatsiyadan 
o‘tkazishda ham publikatsiyalar soni talab etiladi, ham ularning aynan 
qayerda chop etilgani muhim hisoblanadi. Nashrlarning soni va joyi 
lavozim bo‘yicha ko‘tarilishda ham katta ahamiyatga ega.
5. Jurnalning ahamiyatliligi (jamiyat uchun ahamiyatliligi). 
Mualliflar o‘z maqolalarini chop etishda jurnal ilmiy jihatdan 
ma’lumotlar yetkazishda qanchalik nufuzliligiga ham e’tibor qiladilar. 
Bundan tashqari, jurnalning katta tirajda chiqishi, jamiyatga o‘tkaza 
oladigan ta’siri jihatdan ham ahamiyatga ega bo‘lishi va boshqalar. 

Download 3 Mb.