M. E. Mamarajabov, D. E. Toshtemirov, O‘. A. Yuldashev informatika o‘qitish metodikasi

184 
lozimki, u yangi materialni tushuntirish uchun yetarli bo‘lsin. 4) Yangi 
materialni tushuntirishda u bilan yengil, sodda va tabiiy aloqada 
bo‘ladigan ma’lumotlardan boshqa ma’lumotlarnigina qo‘shish lozim. 5) 
O‘quvchilarning o‘z fikrini bayon qilish usul va shakllarini doimo 
kuzatib borish. 6) Har bir bo‘lim so‘ngida umumlashtiruvchi va 
sistemalashtiruvchi darslarni o‘tkazish. 
Tushunarlilik.
Tushunarlilik tamoyili ko‘p yillik o‘qitish amaliyoti 
tomonidan ishlab chiqilgan talablardan kelib chiqadi. Har hil ilmiy 
materialni bayon qilishda o‘quvchining yoshi, rivojlanishi va mavjud 
vaqt byudjeti qat’iy hisobga olinishi lozim. O‘quvchiga ta’limning har 
bir bosqichda shunday va shunga o‘xshagan material berilishi kerakki, u 
o‘zining rivojlanishi darajasiga ko‘ra ushbu materialni qamrab olishi va 
o‘zlashtirishi mumkin bo‘lsin. Har bir bosqichdagi savollar doirasi 
qat’iy chegaralangan bo‘lishi shart. 
Ko‘rgazmalilik. 
Ko‘rgazmalilik 
tamoyili 
boshqa 
fanlarni 
o‘qitishdagi kabi, informatikani o‘qitish jarayonida ham asosiy va 
muhim hisoblanadi. Ushbu tamoyil qadim zamonlardan beri qo‘llanib 
kelinayotgan mashhur o‘qitish tamoyillaridan biridir. Ushbu tamoyil 
shunday zaruratni keltirib chiqaradiki, unga ko‘ra o‘quvchilar miyasida 
hosil bo‘ladigan tasavvurlar va tushunchalar bevosita o‘rganilayotgan 
predmet, masalan, kompyuterdan olinadigan idrokiga asoslangan 
bo‘lishi lozim. 
O‘qituvchining bayoni, uning tushuntirishi aniq, ravshan obrazlarni 
o‘z ichiga olishi, o‘rganilayotgan savollarning mohiyatini ko‘rgazmali 
tasvirlovchi ishonchli misollar bilan mustahkamlab borilishi kerak. 
Mavzuning bayoni doskadagi va o‘quvchilar daftaridagi yozuvlar 
bilan birgalikda olib boriladi. Doskada yozuv va rasmlarni o‘qituvchi 
tushuntirayotgan paytda, o‘quvchilar esa doska oldida javob 
berayotganda bajariladi. Doskadan foydalanish o‘qitishdagi muhim 
talablardan biridir.
Masala yechishda, takrorlashda, o‘quvchilardan so‘rashda, hullas, 
barcha hollarda to‘la ko‘rgazmalilik bo‘lishi lozim. Doskadagi rasmlar 
bilan bir qatorda o‘qitishda ko‘rgazmalilik jadvallar, diapozativlar, 
kinofilmlar, kodoskoplar, proektsion apparatlar va boshqalar bilan 
namoyish etiladi. Jadvalning roli ikki xil bo‘lishi mumkin. Birinchidan, 
jadvaldan o‘qituvchi dars jarayonida, sinf oldida mavzuni tushuntirish 
paytida foydalanishi mumkin. Bunda jadvallar o‘qituvchining bayonini 
va yozuvlarni to‘ldirib boradi. Ikkinchidan, jadvallarni ko‘rinadigan 
joyga uzoq muddat ilib qo‘yish mumkin. O‘qituvchilarga diapozitivlar 

185 
va proektsion apparatlar uchun plyonkalardan foydalanish katta yordam 
beradi. Diapozitivlarni o‘qituvchining o‘zi komp’yuterdan yoki printer 
uchun maxsus varaqlardan foydalanib tez va oson tayyorlashi mumkin. 
Diapozitivlar barcha o‘qituvchilar tomonidan yaxshi ko‘riladigan katta 
o‘lchamdagi tasvirlarni hosil qilish imkonini beradi, lekin foydalanganda 
sinf xonalari qorong‘ilatirilishi kerak bo‘ladi. Bu esa ayrim 
noqulayliklarni keltirib chiqaradi. Agar epidiaskop bo‘lsa, ekranga 
shaffof bo‘lmagan tasvirlarni ham proektsiyalash mumkin. Bunda kitob 
va jurnallardagi rasmlardan ham foydalansa bo‘ladi. Hozirgi kunda 
zamonaviy multimediaviy videoproektorlardan foydalanish maqsadga 
muvofiqdir. Ular tasvirni bevosita kompyuterdan katta ekranga 
proektsiyalashga imkon yaratadi. 

Download 5,02 Mb.