163
Май 2021 10-қисм
Тошкент
MATEMATIKA DARSLARIDA MUAMMOLI TA’LIM
Yusupova Xavojon
Xorazm viloyati Urganch shahar
11-sonli umumiy o’rta ta’lim
maktabining matematika fani o’qtuvchisi
+998 937460708
Annotatsiya:
ushbu maqolada matematika darslarida muammoli ta’limning ahamiyati va uni
amalga oshirish yo’llari misollar yordamida ifodalangan.
Kalit so’zlar
: matematika, muammoli ta’lim, misol, masala, metod.
Umumta’lim maktablari jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayotdagi muhim
o’zgarishlarga hamisha o‘z munosabatini bildirib keldi.
Jamiyat taraqqiyotining har bir davri uchun ta’lim nazariyasi rivojining ma’lum bir mazmuni
mos keladi. Boshqacha aytganda, jamiyat taraqqiyotining har bir bosqichiga mos ravishda o’qitish
dasturlarining mazmuni, tarbiya prinsiplari, o’quv-tarbiya jarayonini tashkil qilishning forma va
metodlari hamda ta’lim muddatlari mos keladi. Pedagogika kursidan ma’lumki, ta’lim metodini
aniqlashtirish jarayoni o‘quvchi bilan o‘qituvchining o’zaro munosabatlari prinsipidan kelib
chiqadi, bunda o‘qituvchi o‘quvchilarga bilimlarni bayon qilishi, ana shu bilimlarga erishishdagi
o‘quvchilarning shaxsiy faoliyatlarini uyushtirishi hamda tushuntiriladigan mavzu materialini
o‘qituvchining o‘zi qanday bayon qilish nuqtayi nazaridan yondashiladi.
Og‘zaki ko‘rsatmalik ta’lim jarayonida o‘quvchilar o‘qituvchining tushuntirishi orqali bilimlarni
ongli ravishda o‘zlashtiradilar hamda ularni amalda qoilash malakalari hosil bo‘ladi.
Asta-sekin umumta’lim maktablarining mazmuni tubdan o‘zgartirildi, ya’ni ta’limni maktabning
maqsad va vazifalariga mos keladigan yangi, ancha takomillashgan izohli-illyustrativ metodi
vujudga keltirildi.
Izohli-illyustrativ ta’limda o‘rganilayotgan obyekt mohiyati izohlanadi, hayotiy dalillar bilan
bog‘lanadi hamda o‘qituvchining ana shu o ‘rganilayotgan obyektga nisbatan ko’rsatadigan misol
va xilma-xil ko‘rgazmali qurollari orqali tasdiqlovchi xulosasi bilan yakunlanadi.
Maktab matematika kursida o‘rganiladigan nazariy mavzu materiallari masala va misollarni
ularning mazmuniga ko‘ra muammoli hamda muammoli bo’lmagan turlarga ajratish mumkin.
Agar o‘rganilayotgan mavzu materialidagi masala va misollarni yechish jarayoni o’quvchilar
uchun yangi matematik tushuncha, dalil va qoidalarni o‘z ichiga olgan bo’lib, awalgi usul bilan
yechish mumkin bo’lmasayu, yechishning yangi usullari talab etilsa, u holda bunday masala yoki
misol mazmunan muammolidir, aksincha, shunday masala yoki misollar o ‘qituvchi tom onidan
o‘quvchilarga yechish uchun berilishi mumkinki, bunday masala va misollar o’quvchilar uchun
muammoli bo‘lmay qoladi, chunki ular masala va misol yechilishining yangi usullarini mustaqil
izlanmasdan, o’qituvchining tushuntirishiga qarab o’zlashtirib oladilar, berilgan masala yoki misol
faqatgina koeffitsientlari bilan avvalgilaridan farq qiladigan darajada bo’ladi.
Masalan, boshlang’ich sinf o’quvchilariga quyidagi misollarni berish mumkin:
6+2*3=24 6+2*3=12 mazmuniga ko’ra bu masala muammoli bo’ladi, chunki bir xil
toifadagi ikkita misol har xil natijaga ega bo’lyapti. Bas, shunday ekan, misollarni yechish usullari
ham har xil bo’lishi kerak. O‘quvchilarga esa faqatgina bitta ketma-ket hisoblash usuli ma’lum,
xolos. Ikkinchi usuli esa ular uchun noma’lumdir. Mana shu yerda muammoli vaziyat hosil bo‘ladi.
Yuqoridagi qo‘yilgan misollarning ikkinchi sinfdagi yuqori o‘zlashtiruvchi o’quvchilar tomonidan
yechilishi mumkin. Agar o’qituvchi dastlab o’quvchilarga bir xil miqdorlardan tuzilgan misollarni
turlicha usullar bilan yechish namunalarin ko‘rsatgan bo’lsa edi, ular bu misollarni namunadan
foydalanib yecha oladilar, natijada bu misollarni yechish jarayoni hech qanday muammoli
vaziyatni hosil qilmaydi.
