Ko'pchilikning zaifligi
Savdo cheklovlaridan olinadigan manfaatlar himoya ostidagi sanoatdagi ba'zilar
qo'lida jamlanadi, bu bilan bog'liq xarajatlar esa barcha iste'molchilar o'rtasida
parchalanadi. Savdo cheklovlari bilan bog'liq xarajatlar millionlab iste'molchilar
o'rtasida taqsimlanishi sababli, faqat iste'molchilarning ozchiligi himoya ostidagi
mahsulot uchun qo'shimcha to'layotganini his qiladi. Har holda, iste'molchilar yuzlab
xil mahsulotlar xarid qiladilar va bitta mahsulot narxining sal oshishi odatda hech
birining farovonlik darajasiga uncha ta'sir ko'rsatmaydi. Iste'molchi narxning sal
o'sishini sezsa ham, u bu savdo cheklovi natijasi ekanligi to'g'risida tasavvurga ega
bo'lmaydi. Agar biror tasodif tufayli u qo'shimcha xarajatning sababidan xabar topsa
409
ham, unda siyosiy yo'l bilan kurashishga uncha istak bo'lmaydi. U savdo cheklovini olib
tashlashga erishgan taqdirda ham, bunga sarflangan harakat o'rnatilgan cheklov bilan
bog'liq xarajatdan qimmatga tushishi mumkin. Cheklovni bekor qilishdan keladigan
jami manfaat juda katta bo'lsa ham, uning katta qismi, siyosiy kurashga
qatnashganligidan qat'i nazar, boshqa iste'molchilarga nasib etadi. Ammo uning yakka
holdagi siyosiy kurashi biror ijobiy natijaga olib kelishi amri mahol.
Albatta, agar iste'molchilarning katta qismi birgalikda harakat qilsa, ular hal
qiluvchi siyosiy ta'sirga ega bo'lishi mumkin. Biroq, iste'molchilarning soni juda katta
va ulardan har birining natijadan oladigan ulushi juda kichik bo'lganligi sababli, ularni
siyosiy harakatga jalb qilish juda mushkul. Tez-tez bo'lib turganidek, siyosatdan zarar
ko'rgan odamlar soni qancha ko'p bo'lsa, ular shunchalik kam siyosiy ta'sirga ega
bo'ladilar.
Ozchilikning kuchi
Boshqa tomondan, savdo cheklovlaridan manfaatdor bo'lganlar soni kamchilikni
tashkil etganligi tufayli, ular lobbi faoliyatida samarali bo'ladilar. Har bir ishtirokchi
manfaati katta bo'ladi hamda ularning har biri o'ziga tegishli manfaat miqdorini va
manbaini yaxshi biladi. Bundan tashqari, manfaatdorlarning soni kichkinaligi sababli,
ularni siyosiy faoliyat uchun uyushtirish nisbatan oson kechadi. Haqiqatan ham, ular
sanoat tarmog'i va kasaba uyushmalari orqali allaqachon uyushgan bo'ladi. Shu sababli
savdo cheklovlari masalasi ko'rib chiqilganda, siyosatchilar asosan cheklov
tarafdorlarining fikrini eshitadilar, unga qarshi tomonning fikri esa kamdan-kam
ularning diqqatini o'ziga tortadi. Natijada manfaatlar ozchilik qo'lida jamlanishiga va
ko'pchilik o'rtasida taqsimlangan ancha katta miqdordagi xarajatlar esa e'tibordan
chetda qolishiga moyillik paydo bo'ladi. Shuning uchun ham, ma'lum bir siyosatdan
qanchalik oz odam manfaatdor bo'lsa, shu siyosatni qabul qilishga ular shunchalik katta
ta'sirga ega bo'ladi.
Kichkina uyushgan guruhlar jamiyat hisobidan savdo cheklovlarini (va alohida
manfaatdor guruhlar foydasiga o'tkaziladigan ko'plab boshqa dasturlarni) joriy
410
qilishdan manfaat ola olsa, siyosiy jarayon ijtimoiy hamkorlikni rag'batlantirmaydi. Shu
tufayli ham, davlat erkin bozor faoliyatiga asoslangan ijtimoiy hamkorlikka doimo
tahdid soladi.
|
