• Institutlar va siyosatlarning ahamiyati
    		•

    Mantiqiy Iqtisodiyot




    Download 9,85 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet32/130
    Sana14.05.2024
    Hajmi9,85 Mb.
    #232892
    1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   130
    Bog'liq
    Mantiqiy iqtisodiyot Shaxsiy va milliy farovonlikning dolzarb masalalari

    2-Bob. Yakuniy xulosalar
    Video:
    Rivojlanish iqtisodiyoti
    So'nggi yillarda iqtisodiy institutlar
    (?)
     va siyosat iqtisodiy o'sish va taraqqiyotning
    asosiy omillari degan fikrni tasdiqlovchi ilmiy tadqiqotlar soni keskin ko'paydi.
    Iqtisodiy institutlar deganda biz iqtisodiyot ishlashi uchun kerakli tizimni yaratuvchi
    qonuniy talablarni, tartib-qoidalarni, urf-odat va udumlarni nazarda tutamiz. Ularga
    konstitutsiyaviy vakolatlar, qonuniy jarayonlar, ayirboshlash qoidalari va pul
    muomalasi tuzilmasi kiradi. Iqtisodiy siyosat institutlarga nisbatan tezroq
    o'zgartirilishi mumkin bo'lgan aniq siyosiy choralar deb ta'riflanadi.
    Iqtisodiy institutlar va siyosatning iqtisodiy o'sish, rivojlanish va ijro
    unumdorligiga ta'sirini tahlil qiluvchi ilmiy soha «Yangi institutsional iqtisodiyot» deb
    ataladi. Samarali faoliyatga ko'maklashuvchi, lekin talonchilik hatti-harakatlariga
    to'sqinlik qiluvchi iqtisodiy institutlar va siyosat iqtisodiy o'sish va farovonlikning
    kalitidir. Kommunizmdan o'tish jarayonida amalga oshirilgan institutlardagi
    takomillashishini tahlil qilgan ko'pgina econometric tadqiqotlarga ko'ra, samarali
    institutlarni yaratishga tezroq o'tgan mamlakatlarda odatda iqtisodiy ko'rsatgichlar
    ham yuqoriroq bo'lgan
    (51)
    .
    Tez o'sish uchun eng muhim institutlar to'g'risida ba'zi munozaralar mavjud
    bo'lsa-da, mustahkam institutsional muhitni yaratishda mulk huquqi, ochiq bozorlar,
    monetar barqarorlik va minimal savdo cheklovlari asosiy omillar ekanligi to'g'risida
    deyarli yagona fikr mavjud. Ushbu qismda berilgan fikrlar Yangi institutsional
    iqtisodiyotni aks ettiradi.
    Institutlar va siyosatlarning ahamiyati

    137
    Video:
    Iqtisodiy erkinlik indeksi
    Iqtisodiy institutlar va iqtisodiy siyosat qanchalik ahamiyatli? Bu savolga javob
    berish uchun biz turli mamlakatlarning iqtisodiy institutlari va siyosatlarini
    solishtirish yo'lini topishimiz lozim. 1980-yillarning o'rtalaridan boshlab, Kanadaning
    Vankuver shahridagi Freyzer Instituti bir necha hamkorlar bilan birgalikda «Dunyo
    iqtisodiy erkinligi» (EFW indeksi) deb nomlanuvchi mamlakatlararo iqtisodiy erkinlik
    indeksini e'lon qilib keladi. Endilikda institutlarning jahon tarmog'i tomonidan nashr
    etiladigan ushbu indeks mamlakatdagi iqtisodiy institutlar va siyosatning iqtisodiy
    erkinlik bilan muvofiqlik darajasini o'lchaydi. U davlat organlari ko'lamini, huquq
    tizimi va mulk huquqini, pul barqarorligini, savdo erkinligini va normativ-huquqiy
    muhitni hisobga oladi. Indeks 42 ta alohida qismlardan iborat bo'lib, u taxminan 160
    mamlakat uchun reytingni taqdim etadi. Reyting ba'zi mamlakatlar bo'yicha 1980-
    yilgacha mavjud, qolgan mamlakatlar esa reytingga ma'lumotlar mavjudligiga qarab
    qo'shib boriladi.
    Ko'p jihatdan EFW indeksi ushbu kitobning oldingi bo'limlarida keltirilgan
    elementlarni aks ettiradi. Yuqori EFW reytingiga erishish ichun mamlakatda xususiy
    mulk mustahkam himoya ostida bo'lishi, shartnomalarning xolis ijrosi va barqaror
    monetar muhit ta'minlanishi zarur. Shuningdek, u soliqlarni past darajada ushlab
    turishi, ichki va tashqi savdoga cheklovlar joriy qilishdan saqlanishi, tovar va
    resurslarni taqsimlashda davlat xarajatlari va normativ-huquqiy tartiblarga emas, balki
    asosan bozorlarga tayanishi lozim. Agar bu institutsional va siyosiy omillar iqtisodiy
    ko'rsatkichlarga haqiqatan ham ta'sir ko'rsatsa, unda EWF reytingi doimo yuqori
    bo'lgan mamlakatlardagi iqtisodiy holat hamisha reytingi past bolgan
    mamlakatlardagiga qaraganda ancha yaxshi bo'lishi kerak.
    12-chizmada 2016-yilda EFW reytingi eng yuqori va eng past bo'lgan 10
    mamlakatda 2017-yil uchun jon boshiga daromad va uning so'nggi yillardagi o'sish
    sur'atlari bo'yicha ma'lumotlar keltirilgan. Yaqinda iqtisodiy islohotlarning ta'siri aniq

    138
    sezila boshlagan Gruziya va Mavrikiydan tashqari, reytingning eng yuqorisida
    joylashgan mamlakatlar ro'yxati ajablanarli emas. Reytingning eng quyisida Venesuela
    joylashgan. Bir vaqtlar Janubiy Amerikadagi eng farovon bo'lgan mamlakat,
    Chaves/Maduro hokimiyati ostida kommunistik/sotsialistik iqtisodiy rejalashtirishning
    halokatli oqibatlariga yaqqol misolga aylandi. Iqtisodiy erkinlk eng yuqori
    mamlakatlarda 2017-yilda jon boshiga o'rtacha daromad 56 740 AQSH dollarini tashkil
    qilib, bu iqtisodiy erkinlik eng past bo'lgan mamlakatlardagi o'rtacha ko'rsatkichdan
    qariyb yetti barobarga ko'p demakdir.
    12-chizmada ko'rinib turganidek, iqtisodiy erkin mamlakatlarda izchil ijobiy
    o'sish darajasi kuzatilmoqda. Iqtisodiy erkinlik darajasi eng past bo'lgan mamlakatlar
    turlicha o'sish darajasini namoyish etadilar. Ba'zilari barqarorlik davrida sekin o'sish
    darajasidan boshlab tez o'ssa, noto'g'ri siyosat yuritgan boshqa mamlakatlarda vaqt
    o'tishi bilan hattoki iqtisodiy qisqarish kuzatiladi. O'rtacha yillik o'sish darajasi
    reytingda eng yuqori joylashgan guruh uchun 3,7 foizni tashkil qilgan bo'lsa, reytingda
    eng pastda joylashgan guruh uchun -0,4 foizni tashkil etadi.

    139
    12-chizma: Iqtisodiy erkinlik, daromad va iqtisodiy o'sish
    Iqtisodiy erkinlik
    Mamlakat
    2017-yil uchun jon
    boshiga YIM
    2013-2017-yillarda yillik
    o'sish sur'atlari

    Download 9,85 Mb.
    1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   130




    Download 9,85 Mb.
    Pdf ko'rish