139
Ekologik toza energiyani faqatgina tabiatda mavjud bo‘lgan energiya manbalaridan olish
mumkin. Shuning uchun bunday manbalarni noana’naviy va qaytalanuvchi
energiya manbalari
deyiladi. Hozirgi kunda dunyodagi barcha rivojlangan mamlakatlarda energiyaning bunday
turlaridan foydalanib har xil energiya turlarini ishlab chiqarishga kirishilgan [1] (1–rasm).
1–rasm. Jahonda energiya yetkazib berish sxemasi.
Dunyodagi rivojlangan mamlakatlar foydalanayotgan noana’naviy va qaytalanuvchi
energiya manbalari turlariga quyidagilarni kiritish mumkin:
quyosh
energiyasi;
shamol
energiyasi;
gidroenergetika(o‘rta–,
kichik–
va
mikrogidroenergetika); to‘lqinlar energiyasi; suv sathlarinig ko‘tarilib–tushish energiyasi; okean
va dengizlardagi har xil oqimlar energiyasi; geotermal suvlar va geyzerlar energiyasi; biomassa
energiyasi;
shahar chiqindilari energiyasi; chorvachilik va parrandachilik fermalari chiqindilari
energiyasi; yer ostidan issiqlik nasoslari orqali olinadigan energiya.
O‘zbekistonda mavjud bo‘lgan noananaviy energiya manbalari to‘g‘risida quyidagilarni
keltirish mumkin: Hozirgi kunda jamiyatning rivojlanishini uning energiya bilan ta’minlanganligi
belgilaydi. Ammo, energiya iste’molining kundan–kunga oshib borishi hamda uni ishlab chiqarish
uchun organik yoqilg‘ilardan
foydalanish, atrof–muhitni global ifloslanishiga olib kelmoqda va
natijada insoniyat hayotiga jiddiy xavf solmoqda. Shuning uchun hozirgi kun energetikasining
dolzarb
masalalaridan biri, ekologik toza, qayta tiklanadigan energiya manbalaridan
foydalanishdir.
2–rasm. Respublikamizda organik yoqilg‘ilar va suv energiyasidan ishlab chiqarilayotgan
elektroenergiyaning miqdori (foizlarda).
Bugungi kunda respublikamizda ishlab chiqarilayotgan elektro–energiyaning 84,7%
organik yoqilg‘ilardan foydalanadigan issiqlik elektrostansiyalarida ishlab chiqariladi.
Umumiy
140
ishlab chiqariladigan energiyaga nisbatan atigi 14,5% elektroenergiya GESlar yordamida ishlab
chiqariladi (2–rasm).
Kelajakda O‘zbekiston Respublikasida qaytalanuvchi energiya manbalaridan quyidagi
miqdorda foydalaniladi (3–rasm)[1]:
quyosh energiyasidan 98,8%; gidroenergetikadan 1,0%; shamol energiyasidan 0,2 % .
3–rasm.O‘zbekistonda qayta tiklanadigan energiya manbalarining texnik imkoniyatlari sxemasi.
Quyidagi jadvalda O‘zbekiston Respublikasi hududidagi eng muhim qaytalanuvchi
energiya manbalarining turlari va miqdorlari (mln.t.n. E.).
Qaytalanuvchi energiya
manbalari turlari
Yalpi potensial
Texnik potensial
O‘zlashtirilgan
mln.t.n.e
MVt*s
mln.t n.e
MVt*s
mln.t.,
n.e
MVt*s
Quyosh energiyasi
50973
592,9x 109
176,8
2,08x 109
–
–
Shamol energiyasi
2,2
25,6 x 106
0,4
4,7 x 106
–
–
Gidroenergiya
9,2
107x 106
1,8
21 x 106
0,6
7 x 106
Biomasslar energiyasi
10,8
125,7 x 106
4,7
54,7 x 106
–
–
Geotermal suv energiyasi
0,4
4,7 x 106
–
–
–
–
JAMI
50984,6
593x109
179,0
2,1 x 109
0,6
7 x 106
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013 yil 11 martdagi 10(562)–sonli “Muqobil
energiya manbalarini yanada rivojlantirish chora–tadbirlari to‘g‘risida” gi Farmoni.
O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2013 yil,
WWW.LEX.UZ
.
2.
Allaev K.R. Energetika mira i Uzbekistana.
Uchebnoe posobie, izdatelstva “Moliya”,
Tashkent, 2017. –388 s.
3.
O‘zbekistonda qayta tiklanadigan energetikani rivojlantirish istiqbollari. YuNDP,
Toshkent, 2017.–92 bet.
