|
Mavzu: Kirish. Tabiatni o'rganishda fizikaning o'rni va uning boshqa fanlar taraqqiyotidagi ahamiyati. Reja
|
| bet | 165/197 | | Sana | 01.02.2024 | | Hajmi | 8,06 Mb. | | #149719 |
Bog'liq Fizikadan maruza matniVaqt oraliqlarining nisbiyligi. K inertsial sistemasining ayni bir nuqtasida sodir bo’layotgan ikki hodisa orasidagi vaqt oralig’i t0 ga teng bo’lsa, u holda K sistemaga nisbatan tezlik bilan harakatlanuvchi K1 sanoq sistemasidagi ikki hodisa orasidagi vaqt oralig’i t quyidagiga teng bo’ladi:
(2)
t > t0 ekanligi, yorug’lik tezligiga yaqin tezlik bilan harakatlanuvchi sanoq sistemalarida vaqt sekin o’tishini ko’rsatadi.
3. Relyativistik massa. Klassik mexanika tassavvurlariga muvofiq massa o’zgarmas kattalikdir. Lekin 1901 yilda o’tkazilgan tajribalar harakatlana-yotgan elektronning tezligi ortishi bilan massasi ham ortib borishini ko’rsatdi.
Agar tinch turgan jismning massasini m0 desak, u tezlik bilan harakatlanayotgan jismning massasi quyidagi formula bilan topiladi:
(1)
m- massaga jismning relyativistik (harakatdagi) massasi deyiladi. (1) dan ko’rinib turibdiki u<m=m0bo’ladi. Demak, jism massasining tezlikka bog’liqligi yorug’lik tezligiga yaqin tezlikdagina namoyon bo’ladi.
1-rasmda jism massasining uning tezligiga bog’liq grafigi berilgan.
4. Massa va energiyaning bog’lanishi. Relyavistik mexanikada tezlikning o’zgarishi massaning o’zgarishiga, bu esa o’z navbatida to’la energiyaning o’zgarishiga olib keladi. Demak to’la energiya E va massa m orasida o’zaro bog’lanish mavjud. Bu bog’lanish tabiatning fundamental qonuni bo’lib, Eynshteyn tomonidan aniqlangan va qo’yidagi ko’rinishga ega
(4)
Sistemaning to’la energiyasi uning massasining yorug’likning bo’shliqdagi tezligining kvadratiga ko’paytmasiga teng.
(5)
Istalgan jismga, u harakatdami (massasi m) yoki tinchlikdami (massasi m0) ma’lum energiya mos keladi.
Agar jism tinch holatda bo’lsa, uning tinchlikdagi energiyasi
(6)
kabi aniqlanadi. Jismning tinchlikdagi energiyasi uning xususiy energiyasidir. Klassik mexanikada tinchlikdagi energiya E0 xisobga olinmaydi, chunki u=0 da tinchlikdagi jismning energiyasi nolga teng deb xisoblanadi.
Vaqtning bir jinsliligining natijasida klassik mexanikadagi kabi, relyavistik mexanikada ham energiyaning saqlanish qonuni bajariladi: yopiq sistemaning to’la energiyasi saqlanadi, ya’ni vaqt o’tishi bilan o’zgarmaydi. Nisbiylik nazariyasiga ko’ra jismning kinetik nazariyasi quyidagicha bo’ladi:
(7)
|
| |
