hil bo’ladi: fizik absorbsiya va kimyoviy absorbsiya (xemosorbsiya).
Fizik absorbsiyada
yutilayotgan gaz bilan absorbent o’zaro bir-biri bilan kimyoviy birikmaydi.
Agar yutilayotgan
gaz absorbent bilan o’zaro birikib, kimyoviy birikma hosil qilsa, xemosorbsiya deyiladi.
Absorbsiya jarayonida gazning yutilmay qolgan qismi inert gaz deb ataladi.
Fizik absorbsiya ko’pincha qaytar jarayondir, ya’ni suyuqlikka yutilgan gazni ajratib olish
mumkin bo’ladi,
bu hodisa desorbsiya deyiladi. Absorbsiya bilan desorbsiya jarayonlarini
o’zluksiz olib borish natijasida yutilgan gazni toza holda ajratib olish va yutuvchi absorbentni bir
necha marta qayta ishlatish imkoni tug`iladi. Odatda absorbtiv va absorbent arzon va ikqilamchi
mahsulot bo’lgani uchun, ular absorbsiya jarayonidan keyin ko’pincha, (masalan, gazlarni
tozalaganda) qayta ishlatilmaydi.
Sanoatda absorbsiya jarayoni turli maqsadlarda qo’llaniladi:
1) gaz aralashmalaridan qimmatbaho komponentlarni ajratib olishda;
2) gaz aralashmalarini zaharli moddalardan tozalash uchun;
3) gazlarni quritish;
4) tayyor mahsulotlar (masalan,
xlorid va sulfat kislotalari, ammiakli suv) olishda va
hokazo.
Har bir aniq sharoit uchun tegishli absorbent tanlab olinadi; bunda yutilishi lozim bo’lgan
komponentning absorbentdagi eruvchanligi hisobga olinadi. Tajriba yo’li
bilan absorbsiya
jarayonida har doim issiqlikning ajralib chiqishi aniqlagan. Gazlarning suyuq absorbentlardagi
eruvchanligi quyidagi omillarga bog`liq bo’ladi: 1) gaz va suyuq fazalarning fizikaviy va
kimyoviy xossalari; 2) harorat; 3) gazning aralashmadagi bosimi.
Absorbsiya jarayonini o’tkazishga mo’ljallangan qurilmalar absorberlar deb yuritiladi.
Absorbsiya jarayonida suyuqlik tarkibidagi gazning
miqdori suyuqlik va gazning
xususiyatiga, bosim, harorat va gaz fazasining tarkibiga bog`liq. Suyuqlik bilan biror gaz
aralashmasining o’zaro ta`siri natijasida taqsimlanuvchi komponenet
A tashuvchi
komponent B
yordamida suyuqlikda erigan bo’lsa, fazalar qoidasiga muvofiq komponentlarning soni va
erkinlik darajasi uchga teng bo’ladi. Demak, gaz-suyuqlik sistemasida ikkala fazaning harorati,
bosimi va konsentratsiyasi o’zgarishi mumkin. Shuning uchun o’zgarmas
harorat va umumiy
bosimda muvozanat holatidagi gazning parsial bosimi (yoki uning konsentratsiyasi) bilan suyuq
faza tarkibining o’zaro bog`lanishi bir xil bo’ladi. Bu bog`lanish Genri qonuni bilan ifodalanib,
erigan gazning parsial bosimi eritmadagi uning mol qismiga proporsionaldir:
A
A
x
E
P
*
. (25.1)
Suyuqlikdagi gazning eruvchanligi (yutilgan komponent
A) ma’lum
haroratda uning
suyuqlik yuzasidagi parsial bosimiga proporsionaldir:
P
E
x
1
*
(25.2)
bu yerda,
*
A
P — muvozanat holatidagi eritmada konsentratsiyasi
x
A
bo’lgan yutilayotgan gazning
parsial bosimi;
x* — eritmadagi gazning konsentratsiyasi (mol hisobida), bu gaz bilan suyuqlik
fazalari muvozanatlashganda yutilayotgan komponentning parsial bosimi
P
A
ga teng;
E —
proporsionallik yoki Genri koeffitsienti.
