Texnologiya deganda mahsulot olish jarayonida ishlatiladigan xomashyo,
material yoki yarim tayyor mahsulotlarni qayta ishlab tayyorlash, ularning holatini,
xossalari va shaklini o`zgartirish usullari majmui tushuniladi. Odatda texnologiya
muayyan ishlab chiqarish bilan bo`g`lanadi. Masalan,
sulfat kislota olish, po`lat
eritish, non yopish, poyabzal tayyorlash va hakozolarning texnologiyasi bir-biridan
farqlanadi.
Juda ko`p texnologik jarayonlar mavjud bo`lib, ularning har biri o`z strukturasi va
xususiyatlariga ega. Lekin bir qancha texnologik jarayonlar uchun umumiy bo`lgan
qator usullarni ham ajratish mumkin. Ana shunday umumiy (ba`zan asosiy deb
ataladigan) usullarga mexanik, kimyoviy, biologik va energetik usullar kiradi.
Mexnik (fizik-mexanik) usul mehnat predmetiga mexanik ta`sir
etuvchi chunonchi
mareriallarni kesish, qirqish, detallarni vintlah, mix parchinlar bilan biriktirish,
presslash va hakozolar orqali amalga oshadigan texnologik jarayonlarni o`z ichiga
oladi.
Kimyoviy usul bilan mehnat predmetlari kimyoviy reaksiyalar hisobiga o`zgaradigan
texnologik jarayonlar amalga oshiriladi.Bu usul faqat bevosita kimyo sanoatida
emas, balki xalq xo`jaligining
boshqa tarmoqlarida, masalan, elektrotexnika
sanoatida ayrim elektroizolyatsion va o`tkazgich materiallar tayyorlashda, qishloq
xo`jaligida zararkunandalarga qarshi kurashishda,
mashinasozlikda metallarni
korroziyadan saqlashda ham keng qo`llanadi.
Biolodik usullar mehnat predmeti jonli organizmlarda ro`y beradigan biokimyoviy
jarayonlar ta`sirida o`zgarishi bilan xarakterlanadi, Biologik usullar sanoatning bir
qancha tarmoqlarida ,masalan,
oziq-ovqat, kimyo, yengil sanoatda keng tarqalgan,
shuningdek, ular metallurgiyada ham o`rin olgan bo`lib, maxsus akteriyalar
yordamida rudadan ayrim metallarni (mis, marganes, xrom va b) ajratib olish yo`llari
topilmoqda.
Energetik usullar energiyaning elektr, yadro va boshqa turlaridan bevosita
foydalanishda amalda oshiriladigan texnologik jarayonlarni o`z ichiga oladi.
Masalan, mis va alyuminiy elektroliz yo`li bilan olinadi (buni
fizika va kimyo
darslarida bilib olish mumkin), ko`p detallar yuqori chastotali toklar bilan
mustahkamlanadi va h.
Bir qator materiallarni ishlash texnologiyasi yuqorida ko`rib chiqilgan asosiy
usullar kombinasiyatsiga tayanadi.
Kombinatsiyalashgan usulning misoli sifatida metallga himyolovchi va dekorativ
qoplamalarni elektrokimyoviy metod bilan surtishni ko`rsatish mumkin. Detallarga
elektrofizik usulda ishlov berish ham kombinatsiyalashgan usulga kiradi.
Buning
namunasi materiallarni elektronlar tutami bilan ishlash (payvandlash, kesish)dir.
Texnologik operasiyalardan tashkil topadi. Texnologik operatsiya- texnologik
jarayonning tugallangan qismi bo`lib, uni ishchi ( yoki ishchilar guruhi) uzluksiz
bitta ish o`rnida bitta buyumni tayyorlash ( zagotovka, detal yig`ish birligi va h)
bo`yicha bajariladi.
