Rasm-Asosiy elementlar bo’yicha ishchi kuchini ta’riflash. B -ishchi kuchi guruhiga kiruvchi ish bilan bandlar;
I - ishchi kuchi guruhiga
kiruvchi ishsizlar;
T - ishchi kuchi guruщidan tashqarilar.
“Mehnat” so’zi xodimlarning ishlayotganliklarini, odamlarning aqliy va
jismoniy energiyalari sarflashlari bog’liq tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar
ko’rsatish bo’yicha maqsadga muvofiq faoliyatlarini anglatadi. Bu so’zdan ba’zi
hollarda bo’lsada, kishilarning ma’lum toifasini – ishchilar sinfi, ishchilar va
umuman xodimlarni aniqlashda foydalaniladi.
Ishchi kuchi – mehnat jarayonida inson foydalandigan uning jismoniy va
ma’naviy qobiliyatlarning majmuasidir. Zamonaviy xorijiy iqtisodiy nazariyalarda
15
“ishchi kuchi” atamasi ko’pincha “iqtisodiy faol aholi” tushunchasining sinonimi
sifatida qo’llaniladi. Masalan R.J.Erenberger va R.S.Smit bunday ta’rif berganlar:
“Ishchi kuchi” deganda yoshi 16 dan yuqori bo’lgan xodimlar va yo endilikda
ishlayotganlar, yoki faol ravishda ish qidirish bilan band bo’lganlar yoxud ishdan
bo’shatilganlaridan xizmatlarga yana murojaat qilishlarini kutayotganlar
tushuniladi”. Halqaro mehnat tashkiloti ham xuddi shunga o’xshash nuqtai nazarga
amal qiladi.
“Ishchi kuchi” atamasi ko’p hollarda uch ma’noni anglatishda ishlatiladi:
organizm, tirik inson shaxs ega bo’lgan va har safar u qandaydir iste’mol
qiymatini yaratish chog’ida ishga soladigan jismoniy va ma’naviy qobiliyatlari
majmui sifatida;
aholining ish bilan band bulgan yoki ish izlayotgan qismi – iqtisodiy faol
aholining sinonimi sifatida;
umuman ishlovchilar yoki muayyan bir korxona ishchilari (kundalik
turmushida odatda shunday foydalaniladigan tushuncha) sifatida .
"Mehnatga layoqatli yoshdagi mehnat qilishga qobiliyatli aholi" tushunchasini
ta’riflab olgandan keyin mehnat unumdorligiga kiradigan fuqorolarning boshqa
kategoriyalariga – ishlaydigan o’smirlar va ishlaydigan pensionerlarga o’tish
mumkin.
Fuqorolarning ana shu qismi mamlakat xo’jaligidagi mehnat bilan
bandligining huquqiy asosi hamisha qonun bilan belgilanadi. Xususan, hozirgi
vaqtda O’zbekiston Respublikasining «Aholini ish bilan ta’minlash to’g’risida»gi
qonunida mehnat huquqini ruyobga chiqarish aholining mehnat bilan bandligi
sohasidagi davlat siyosatining eng muhim tamoyillaridan biri sifatida tilga olingan.
Rivojlangan mamlakatlarda allaqachon "iqtisodiy jihatdan faol aholi"
tushunchasi qaror topgan. Halqaro standartlarga muvofiq ularga mehnat bilan band
aholi va ish qidirayotgan ishsizlar kiradi. Shuningdek, "fuqorolik jihatidan iqtisodiy
faol aholi" tushunchasi ham tarqalgan bo’lib, ynga harbiy xizmatchilar kiritilmaydi.
16
Shunday qilib, "mehnat unumdorligi" o’z mazmuniga ko’ra, "iqtisodiy faol
aholi" tushunchasidan kengroqdir. Iqtisodiy faol aholidan tashqari mehnat
unumdorligi yana mehnatga layoqatli yoshdagi o’quvchilarni ham, shuningdek, ana
shu yoshdagi uy bekalari va mamlakatning qolgan barcha aholisini, ya’ni ishsiz
bo’lmasa ham, qandaydir sabablarga ko’ra, mamlakat xo’jaligida ish bilan band
bo’lmagan aholini ham o’z ichiga oladi.
