284
FUNDAMENTAL FANLARNI RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI
Moʻminova Nozima
Texnika oliy o‘quv yurtlarida va ilmiy tadqiqot muassasalarida
muhandislarni kasbiy faoliyatga tayyorlash, talabalarning o‘quv-tadqiqot
faoliyati bilan bog‘liq kasbiy yo‘naltirilgan nazariy topshiriqlarni kengaytirish,
ta’lim mazmunini tanlash prinsiplari, mezonlari va ularni takomillashtirish,
ta’lim oluvchilarning umuminsoniy madaniyatini faol amaliy va ijodiy
o‘zlashtirishlari uchun zaruriy sharoit yaratish, gumanitar va tabiiy-ilmiy
bilimlar integratsiyasi va fanlararo aloqalarni o‘rnatish bo‘yicha ilmiy
tadqiqotlar olib borilmoqda. Ta’lim tizimida texnika oliy ta’lim muassasalari
talabalarining kasbiy kompetentligini rivojlantirish bosqichi talabaning kasbiy
tayyorgarligiga, uning kasbiy mahoratiga, intellektual salohiyatiga, bilim,
ko‘nikma va malakasiga yuqori darajada talablarni qo‘ymoqda. Keyingi
vaqtlarda kasbiy tayyorgarlik va ushbu jarayonda orttirilgan bilimlar hamda
fundamental fanlarning ahamiyatini faoliyat bilan bog‘liq barcha sohalarida
uchratish mumkin: zamonaviy ishlab chiqarish, kashfiyot loyihalash,
tadqiqotchilik, psixolog-pedagogik yondashuvlardagi nazariy jihatlar va boshqa
sohalardir.
Fan natijalarini ishlab chiqarishga tadbiq etishda muhandislarning roli
katta. Muhandislik va texnik xodimlarning mehnati "fan-texnika-ishlab
chiqarish" zanjirida bog‘lovchi rolini o’ynaydi. Ular ilm-fan va texnologiyaning
so‘nggi yutuqlarini ishlab chiqarish jarayonlariga tadbiq etishga mo‘ljallangan.
Shu sababdan bugungi kunda texnika oliy ta’lim muassasalari talabalarini kasbiy
kompetenligini rivojlantirish muammosi dolzarb bo‘lib qolmoqda. Bu esa oliy
ta’lim muassasalarida ta’lim sifatini oshirish, ta’lim mazmunini rivojlantirishga
ahamiyat qaratilishini ko‘rsatadi.
Texnika oliy ta’lim muassasalari talabalarining kasbiy kompetentligini
rivojlantirish bo‘lajak muhandislarda fundamental fanlardan foydalanib kasbiy
Oliy va o‘rta ta’lim tizimida pedagogik – psixologik muammolarning zamonaviy yechimlari
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г.
285
faoliyatdagi yuzaga keluvchi muammolarni hal etishda ijodkorlik faoliyati,
mantiqiy fikrlash, mustaqil tayyorgarlik, ilmiy izlanish qobiliyati, ma’naviy va
ilmiy qadriyatlarni e’zozlash, tanqidiy fikrlash, boshqaruv qobiliyatlarini va shu
bilan birga bo‘lajak muhandislarning kasbiy kompetentligini rivojlantiradi.
Muhandislarning fundamental bilimlari sifati oliy ta’lim muassasalari
jamoatchiligining diqqat markazida bo‘lgan. Oliy ta’lim muassasalari
talabalarining kasbiy kompetentligini rivojlantirish ma’lum mutaxassislik
bo‘yicha kasbiy faoliyatni amalga oshirishni talab etadi. Kasbiy faoliyatni
o‘zlashtirish jarayonida fundamental fanlarni o‘zlashtirishda tahliliy
yondoshuvni amalga oshirish qobiliyati, shuningdek ma’lum darajada
fundamental bilimlarni aniqlashtirish va rivojlantirish qobiliyatiga ega bo‘lish
muxim ahamiyat kasb etadi. Texnika oliy ta’lim muassasalarida fundamental
fanlarini o‘qitishning maqsadi, bu fanlarni o‘rganishning muammolarini
aniqlash, tahlil etish va baholash ko‘nikma va malakalarini rivojlantirishdir
hamda o‘zlashtirilgan bilimlarning amaliy ahamiyatini o‘rganishdan va uni
kasbiy faoliyatda qo‘llashdan iborat. Fundamental fanlarni o‘qitishda bo‘lajak
muxandislarda refleksiv predmetli faoliyat asosida reproduktiv, produktiv va
kreativ xarakterli amaliy bilimlarini o’stirib borish, o‘quv va kasbiy faoliyat
motivlarini hosil qilish kabi maqsadlari texnik mutaxassisning kabiy
kompetentligiga bevosita dahldor hisoblanadi. Bu maqsadlardan esa, quyidagi
vazifalar kelib chiqadi:
bo‘lajak muxandislarda kasbiy sifatlarni tarkib toptirish yo‘lida ularning
fundamental tayyorgarligini oshirish;
fundamental fanlarni talabalarga o‘qitish orqali ularning kasbiy faoliyat
bilan bog‘liq tushuncha va tasavvurlarini oshirish;
o‘quv manbalarini kreativ yondashuv asosida mustaqil tahlil qilish
orqali talabalarda kasbiy – amaliy yo‘naltirilgan(muammoli-faoliyatli, ijodiy)
masalalarni darajalashtirish, taqqoslash, taxlil va sintez, mavxumlashtirish,
umumlashtirish va fanlararo aloqadorlik o‘rnatish asosida takomillashtirish ;
Современные решения проблем системы высшего, среднего образования и их решения
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г.
286
talabalarning o‘zlashtirgan o‘quv materialini turli usullar bilan taqdim
etishni bilishni rivojlantirish;
bo‘lajak muxandislarning tadqiqotchilik qobiliyatlarini ta’lim
jarayoniga faol kiritish yo‘li bilan amalga oshirish.
Oliy ta’lim muassasalarida o‘quv jarayonining muhim qonuniyatlaridan
biri fanlararo aloqadorlikka taalluqli qonuniyat hisoblanadi. Muhandislarni
tayyorlashda fanlararo aloqadorlikka kasbiy tayyorgarlik kursining fundamental-
umumtexnik va maxsus kurslar bilan aloqadorligidir. Bo‘lajak muxandislar
fundamental fanlarni o‘zlashtirish orqali kasbiy faoliyatlarida yuzaga keluvchi
muammolarni ilmiy-ijodiy hal etishga erishadi, ilmiy ijod esa uning
muammolarni hal etishda mantiqiy, tanqidiy va ijodiy fikrlash qobiliyatlarini
oshiradi. Bo‘lajak muhandislarning fundamental bilimlarini oshirish mazmuniga
quyidagi talablarni ifoda etish mumkin: bitiruvchining bo‘lajak kasbini inobatga
olib kasbiy kompetentligini oshirishga xizmat qiluvchi fundamental fanlar
bo‘limlariga alohida e’tibor qaratish, o‘zlashtirilgan bilimlarni amaliyotda
qo‘llashni talab etuvchi kasbiy vazifalarni kiritish, nazariy va amaliy masalalarni
yechish uchun zarur fundamental bilimga ega bo‘lishlari kerakligi. Texnika oliy
ta’lim muassasalari talabalarining kasbiy kompetentligini rivojlantirishning
maqsadi, birinchidan, talaba muayyan kasbiy faoliyat bilan bog‘liq fundamental
tayyorgarlikni egallashi (bilim, ko‘nikma va malakalar), ikkinchidan orttirilgan
bilimlarni amaliyotda qo‘llash malakasini rivojlantirishdan iborat. Kasbiy
kompetentlikni rivojlantirish jarayonida inson tafakkurining usul va metodlari
qatoriga induksiya va deduksiya, umumlashtirish va aniqlashtirish, analiz va
sintez, abstraksiyalash, analogiya, tasniflash va sistemalashtirish kabilar
qo‘shiladi. Talabalarning kasbiy kompetentliklarini oshirish fundamental fanlar
bo‘yicha tayyorgarliklarini yanada mustahkamlash, o‘qitish didaktikasi va
metodikasi masalalarini rivojlantirishni ko‘zda tutgan holda, takomillashgan
metod, vosita va pedagogik texnologiyalar zarur bo‘ladi va ularni amaliyotga
Oliy va o‘rta ta’lim tizimida pedagogik – psixologik muammolarning zamonaviy yechimlari
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г.
|
