MAKTABGACHA TA’LIM YOSHIDAGI BOLALARNING IDROK XUSUSIYATLARINI

Международный научный журнал № 7 (100), часть 1 
«Новости образования: исследование в XXI веке» февраль, 2023 г
918 
ham yorqin aks ettiradi. Musiqaning ushbu ifodaviytasviriy imkoniyatlari Sharq 
mutafakkirlari — Farobiy, Ibn Sino, Jomiy, Navoiy, Bobur, Kavkabiy va boshqalar tomonidan 
yuqori baholangan. Yunon faylasufi Platonning fikricha, davlatning kuch-qudrati unda 
qanday musiqa, qaysi ohang va qay ritmda yangrayotganligiga to’g’ridan-to’g’ri bog’liq. 
Davlat uchun insonni yuksaklikka ko’tarishda yordam beruvchi musiqa kerak deb 
hisoblagan. Estetik idrok-bu ikki asosiy komponentlar yig’indisidir: emotsionallik va 
tushunarlilik, lekin bunga yana hayol va harakat momenti-ritm ham qo’shiladi. Musiqa 
estetik va manaviy kayfiyatning ulkan manbaidir.
Maktabgacha yoshdagi bolalar musiqa tarbiyasi, uning taraqqiyoti timsolida 
yurtimizning porloq kelajagini ko’rishimiz mumkin bo’ladi. Musiqaning bola hissiyoti va 
shakllanishiga, uning mazmunini tushunish va his etishga katta ta’sirini hisobga olganda 
to’g’ri aks ettirilgan musiqali asarlardan o’rinli foydalanish alogida o’rin tutadi. Musiqali 
obrazlar shakllanishining asosiy manbai tabiat va kishi nutqiga mos kelishiga, atrof-
olamdagi go’zallikni idrok etishiga bevosita bog’liqdir.
Musiqali idrok etishning vazifasi va mazmunini aniqlash muhimdir. Bular shaxsning 
har tomonlama rivoji, jumladan, estetik tarbiya vazifalari bilan bog’liq, umumiy maqsadlar 
bilan belgilanadi. Bunday vazifalar bolalarni musiqa sohasidagi faoliyatga jalb etish, badiiy 
musiqaga estetik idrok etishni va emotsional o’zlashtirishni rivojlantirish, unda muhabbatni 
tarbiyalash, musiqali qobiliyatni o’stirish, musiqali didni shakllantirish, bolalar badiiy 
ijodkorlik iqtidorini rivojlantirishdan iborat bo’lmog’i kerak.
Bolalarda musiqiy idrok rivojlanishining eng yorqin xususiyatlariga eshitish hissi, 
musiqiy quloq, har xil tabiat musiqalariga hissiy javob sifati va darajalarini ko’rsatish 
mumkin. Maktabgacha ta’lim tashkilotida o’tiladigan musiqa mashg’ulotlarini to’g’ri tashkil 
qilishda musiqa rahbari har bir bolaning yosh xususiyatlarni, psixologik rivojini inobatga 
olishi kerak. Bolaning musiqani idrok qilishi o’z taraqqiyotida qator bosqichlardan o’tadi. 
Musiqa va shodlik kichkintoy ongida uzviy bog’lanib ketadi.
Kichik guruh bolalari uchun repertuar tanlashda ko’proq obrazli asarlarni tanlash, 
bolalarni bu asarlarni tinglaganda, kuylaganda obrazli tasavvur qilish orqali idrok qilishiga 
yordam beradi. Hissiyot, eshitish, idrokning rivojlanishi asosida bolalarda musiqiy 
taassurotlar to’plana boshlaydi. Kundan-kunga atrof-muhitni idrok etish chegaralari 
kengayadi va musiqa kuyining ta’sirida bolalarning ma’lum hissiyot va obrazlari shakllana 
boshlaydi.
Bolalar tanlangan asarlarga obrazli harakat qilishlari, masalan: quyoncha bo’lib 
sakrash, ayiq singari yurishlari, bu asarlarni oson idrok etishiga yordam beradi, ular tanish 
musiqani biladilar, marsh, yugurish, alla musiqalarini ajratadilar, musiqaning sokin va 
quvnoq xarakterini ajratadilar, lekin uni yosh xususiyatlari kuchiga ko’ra so’z orqali ifodalay 
olmaydilar.
Bundan tashqari 3-4 yoshli bolalar bilan ishlashda ko’rsatmali-ko’rish usullaridan 
foydalanish: rangli rasmlar, o’yinchoqlar, turli qo’llanmalarga murojat qilish katta yordam 
beradi. 4-5 yoshda bolalar obrazlarni detallashtiradilar, musiqaning kontrast xarakterlarini 

Международный научный журнал № 7 (100), часть 1 
«Новости образования: исследование в XXI веке» февраль, 2023 г
919 
qisman ajratadilar, musiqa asarlarining ifodaliligi shakl va vositalarini tushunadilar. Musiqa 
rahbari mashg’ulot o’tish jarayonida faol faoliyatni vujudga keltirish uchun obrazli va 
she`riy so’z orqali ashula, o’yin, eshitish uchun asar mazmunini yoritadi, bolalarda paydo 
bo’ladigan hayolni qo’zg’aydi, obrazlarni chaqiradi, uni mazmun asosida fikrlash xarakatiga 
musiqa asarining mazmuniga jalb qiladi.
Musiqa rahbarining o’rganiladigan asarlar haqida bolalarga so’zlab berishi, bu 
asarlarni bolalar idrok qilishlarini osonlashtiradi, qolaversa bolalarning tasavvur doirasi 
kengayib boradi. Bu yoshdagi bolalar musiqa rahbarining savoli va talabiga so’z orqali javob 
qaytaradilar. Ular kattalarning yordamisiz kichik bir qo’shiqni mustaqil ravishda kuylashlari 
mumkin, bolalarda tanlangan asarlarga ma’lum darajada raqsga tushish va mustaqil 
ravishda o’ynashga imkon beradigan ko’plab harakatlarni bajarishlariga odatlantirish idrok 
xususiyatlarini yanada rivojlantirishga xizmat qiladi. 6-7 yoshli bolalar tinglagan asarlarini 
idrok qilishlarida quyidagi terminlar orqali: kirish, band, naqorat, temp, dinamik belgilar, 
asarni tanish, farqlash, qaramaqarshi va o’xshash qismlarini qiyoslashga, tovush, ritm va 
boshqalarni, umumlashtirish mumkin.
Ular musiqa asarining ifodaliligi xarakter va vositalarini tushunadilar va o’yin 
obrazlariga etibor beradilar,shuning uchun musiqa rahbari kattaroq hajmdagi asarlarni 
tanlashi maqsadga muvoriqdir. Bu yoshdagi bolalarga turli-tumanjanrdagi asarlarni 
tinglatish, qo’shiqlarni o’rgatish bolalarning fikriy qobiliyatlarini rivojlanishiga xizmat qiladi. 
Musiqa haqidagi olingan bilim va taassurotlarga asoslanib, bolalar nafaqat savolga javob 
bera olishlari, balki musiqa asarini mustaqil ravishda tavsiflash, uning ifoda vositalarini 
tushunish va musiqa tomonidan yetkaziladigan turli xil kayfiyatlarni his qilishlari mumkin. 
Shunday qilib musiqa idrokini tarbiyalash quyidagicha boradi:
1. Musiqa materialini ajratib olish
2. Tarbiya va ta’lim metodlarini tizimlashtirish.
3. Ishning turli bosqichlaridan foydalanish
4. Musiqa asarlarining turli-tuman mavzularidan foydalanish.
5. Musiqa asarlarining obrazlar soni va shakliga qarab asta-sekin murakkablashtirib 
borish.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida musiqa rahbari bolalarning yosh xususiyatlarini 
hisobga olgan xolda musiqa mashg’ulotlari faoliyat turlarini olib borishi, asarlarni 
o’rgatishda, tinglatishda ijodiy yondashishi bolalarda musiqiy idrok xususiyatlarining 
rivojlanishiga katta yordam beradi. 

Download 1,83 Mb.