Международный научный журнал №7 (100), часть 1 «Новости образования: исследование в XXI веке» февраль, 2023 г

Международный научный журнал № 7 (100), часть 1 
«Новости образования: исследование в XXI веке» февраль, 2023 г
900 
Ta'lim-tarbiya – biz uchun hayot-mamot masalasidir, dedi prezident. Qaysi sohani 
olmaylik, biz zamonaviy yetuk kadrlarni tarbiyalamasdan turib biron-bir o‘zgarishga, 
farovon hayotga erisha olmaymiz. Bunday kadrlarni, millatning sog‘lom genofondini 
tayyorlash, avvalo, maktabgacha ta'lim tizimidan boshlanadi. O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Har bir mamlakatning iqtisodiy qudrati, ijtimoiy-ma’naviy 
hayot darajasining yuksalishi ta’lim tizimining raqobatbardoshligi, ilm-fan taraqqiyoti bilan 
belgilanadi. Shu bois, O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar 
strategiyasida ta’lim sohasini tubdan takomillashtirish, ta’lim sifatini oshirish, intellektual 
salohiyatli, jismoniy barkamol avlodni shakllantirish, aniq fanlarni chuqurlashtirib o‘qitish 
va iqtisodiyotning turli sohalari uchun malakali kadrlarni tayyorlash ustuvor vazifalar 
sifatida belgilangan bo‘lib, pirovardida bugungi davr talabiga javob bera oladigan ta’lim 
tizimni yaratish ko‘zda tutildi. Sohadagi islohotlar natijasida maktabgacha ta’lim tizimida 
boshqaruv mexanizmi tubdan takomillashtirildi, nodavlat ta’lim xizmatlari ko‘rsatish tizimi 
isloh qilindi, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’lim tizimi qayta ko‘rib chiqildi, oliy ma’lumotli 
mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirish choralari kuchaytirildi, oliy o‘quv yurtidan keyingi 
ta’limning ikki pog‘onali tizimi joriy etildi. Maktabgacha ta’lim. Uzluksiz ta’lim tizimining 
birlamchi bo‘g‘ini hisoblangan ushbu soha har tomonlama sog‘lom va barkamol bola 
shaxsini tarbiyalash va maktabga tayyorlashda g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadi. Lekin, 
tahlillar shuni ko‘rsatdiki, oxirgi yillarda turli omillar ta’sirida maktabgacha ta’lim tizimida 
bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash borasida rivojlanish o‘rniga, orqaga ketish holatlari, 
yil davomida maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabgacha ta’lim muassasalariga qamrab 
olish ko‘rsatkichlari o‘sishi tendensiyasi kuzatilmadi. Aksincha, so‘nggi 20 yil davomida 
davlat tasarrufidagi maktabgacha ta’lim muassasalari soni 45 foizdan ziyodroq kamayib, 
bugungi kunda respublika bo‘yicha bolalarning maktabgacha ta’lim bilan qamrab olinishi 30 
foizni tashkil etdi. Bunga mavjud maktabgacha ta’lim muassasalarining moddiy-texnika 
bazasi zamonaviy talablarga javob bermasligi, tizimda variativ dasturlar, bolalarni 
maktabga tayyorlash bo‘yicha muqobil shakllarning ishlab chiqilmaganligi, rivojlangan 
mamlakatlarning tajribasi yetarli darajada o‘rganilmaganligi, faoliyat yuritayotgan pedagog 
kadrlarning aksariyati oliy ma’lumotli emasligi, ta’lim sifati monitoringi yuritilmaganligi kabi 
omillar sabab bo‘ldi. Research Focus (ReFocus) 13 ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. “ 
Davlatimiz rahbari O‘zbekiston Respublikasi Davlat mustaqilligining 26 yilligiga 
bag‘ishlangan tantanali marosimdagi nutqida: “Maqsadimiz kelgusi 3-4 yilda 
mamlakatimizdagi bog‘cha yoshidagi bolalarni maktabgacha ta’lim muassasalariga to‘liq 
qamrab olishdan iborat va biz bunga albatta erishamiz”, - deb ta’kidlagan edi. 
Maktabgacha ta’lim tizimini yaxlit uzluksiz ta’lim tizimining muhim bo‘g‘ini sifatida yanada 
takomillashtirish, maktabgacha ta’lim muassasalari tarmog‘ini kengaytirish hamda moddiy-
texnika bazasini mustahkamlash, ularni malakali pedagog kadrlar bilan ta’minlash, bolalarni 
har tomonlama intellektual, ma’naviy-estetik va jismoniy rivojlantiruvchi zamonaviy ta’lim 
dasturlari va texnologiyalarini ta’limtarbiya jarayoniga joriy etish, ularning maktabga 

Международный научный журнал № 7 (100), часть 1 
«Новости образования: исследование в XXI веке» февраль, 2023 г
901 
tayyorgarlik darajasini tubdan oshirish maqsadida ko‘plab amaliy ishlar qilinmoqda. 
Jumladan muhtaram prezidentimizning 2018-yil 30-sentabrdagi “Maktabgacha ta’lim 
tizimini boshqarishni takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3955 qarorida ham 
qator ustuvor vazifalar belgilab berildi. Jumladan: - Maktabgacha ta’lim muassasalari uchun 
o‘quv-metodik va didaktik adabiyotlar tayyorlash, tanlash va ekspertizadan o‘tkazish, 
shuningdek, ularni nashr qilishni takomillashtirish bo‘yicha mexanizmlarni joriy etish. - 
Ilg‘or xorijiy mamlakatlar tajribasi asosida maktabgacha ta’limning muqobil shakllarini 
ishlab chiqish. - Davlat maktabgacha ta’lim muassasalarining moddiy-texnik bazasini 
yaxshilash va xodimlarni moddiy rag‘batlantirish uchun ularni qo‘shimcha pullik xizmatlar 
ko‘rsatishga rag‘batlantirish tartibini ishlab chiqish. - Davlat maktabgacha ta’lim 
muassasalarida boshqaruvning zamonaviy shakllarini joriy etish orqali shaffoflikni 
ta’minlash. - Maktabgacha ta’lim muassasalari rahbarlari malakasini oshirish tizimini 
takomillashtirish. - Maktabgacha ta’lim pedagoglarini zarur metodistik materiallar bilan 
ta’minlash. *1+ Maktabgacha ta’lim tizimi boshqaruvini zamonaviy talablar asosida 
shakllantirishda va bolalalarni bugungi zamon ruhiga mos qilib tarbiyalashda xorij 
tajribasining o‘rni katta hisoblanadi. Ushbu tizimda samarali ishlarni olib brogan va 
muvaffaqqiyatga erishgan xorij davlatlari juda ko‘p albatta. Mana shunday yutuqlarga 
erishgan davlatlardan biri bu Fransiya. Mamlakatimiz uzoq yillarda buyon ushbu davlat 
bilan keng hamkorlik aloqalarini yo‘lga qo‘ygan. Joriy yilning 24-fevral kuni maktabgacha 
ta’lim va iqtidorli o‘quvchilar bilan ishlash sohasida xorijiy hamkorlikni rivojlantirish 
maqsadida mamlakatimizning Fransiyadagi elchixonasi delegatsiyasi Parij akademiyasining 
rektori Kristof Kerrero bilan uchrashuv o‘tkazdi. Uchrashuvda O‘zbekiston diplomatiya 
vakolatxonasi rahbari Sardor Rustambayev Fransiya tomoniga mamlakatimizda 
maktabgacha ta’lim sohasini rivojlantirishga qaratilayotgan Research Focus (ReFocus) 14 
ilmiy jurnali bilan hamkorlikda e’tibor va amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli ishlarning 
tafsilotlariga atroflicha to‘xtaldi. Shu o‘rinda O‘zbekistonda iqtidorli bolalar bilan ishlash va 
ular uchun ijtimoiy lift vazifasini bajaradigan mexanizmlar yo‘lga qo‘yilayotgani qayd 
etilgani barobarida Prezident maktablari, ijod va ixtisoslashtirilgan maktablarning faoliyati 
to‘g‘risidagi batafsil ma’lumotlar ham o‘rtoqlashildi. Iqtidorli bolalar bilan ishlashda 
Fransiya tajribasini ham o‘rganishga qiziqish borligi alohida ta’kidlandi. Suhbat chog‘ida 
maktabgacha ta’lim va iqtidorli o‘quvchilar bilan ishlash sohasidagi xorijiy tajribani, 
jumladan, Fransiyaning maktabgacha ta’lim tizimini har tomonlama o‘rganish muhimligi 
qayd etildi. Rektor Kristof Kerrero o‘zaro hamkorlik yuzasidan bildirilayotgan qiziqish uchun 
minnatdorlik bildirar ekan, mamlakatimizda maktabgacha ta’lim va iqtidorli bolalar bilan 
ishlash tizimini yanada takomillashtirishga o‘z tashkilotining vakolati doirasida 
ko‘maklashishga tayyor ekanligini ma’lum qildi. U Fransiyada maktabgacha ta’lim sohasida 
olib borilayotgan tizimli ishlar yuzasidan qisqacha ma’lumot berar ekan, Fransiya Prezidenti 
jamiyatning intellektual rivojlanishini tezlashtirish va tengsizlikka barham berish maqsadida 
maktabgacha ta’lim tizimiga katta e’tibor berayotganini aytdi. Amaldagi tartibga ko‘ra, 
Fransiyada maktabgacha ta’lim 3 yoshdan boshlanishi va barcha uchun majburiy ekanligi 

Международный научный журнал № 7 (100), часть 1 
«Новости образования: исследование в XXI веке» февраль, 2023 г
902 
qayd etildi. U, shuningdek, poytaxt mintaqasidagi maktabgacha ta’lim muassasalari butun 
mamlakat bo‘ylab namuna bo‘lishi maqsadida “21-asrning mukammal maktabgacha ta’lim 
muassasi” loyihasi amalga oshirilayotganini ma’lum qildi. Mazkur loyihadan ko‘zlangan 
asosiy maqsad barchani ta’lim bilan qamrab olish tizimni yaratishdir. Masalan, “Paris Ecole 
Numerique” raqamli tizimi maktabga borish uchun imkoniyati bo‘lmagan o‘quvchilarning 
onlayn ta’lim olishlari imkonini beradi. Mazkur loyihadan yana bir maqsad – ota-onalarni 
ham maktabgacha ta’lim tizimining sub’ekti sifatida ko‘rish va ularni shu jamiyatga 
integratsiya qilish. Iqtidorli bolalar bilan ishlash va ularni qanday oiladan kelib chiqqanligiga 
qaramay, kuchli ta’lim muassasalarida ta’lim olishlariga teng imkoniyat berish Fransiya 
hukumatining so‘nggi 5 yillikda amalga oshirayotgan siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan 
biri ekani ham bildirildi. Bu yo‘nalishda Fransiyaning mashhur maktablari va litseylari katta 
tajribaga ega ekanligi alohida ta’kidlandi. Fransiya tomoni O‘zbekistonning ta’lim 
sohasidagi tegishli tashkilotlari bilan yuqorida zikr etilgan yo‘nalishlarda hamkorlik qilishga 
tayyor ekanligini ma’lum qildi. O‘zbekistondan keladigan delegatsiyalar uchun ta’lim 
muassasalariga maxsus safarlarni tashkil etish imkoniyati ham mavjudligi bildirildi. 
Ma’lumot tariqasida qayd etish joizki, Parij akademiyasi – Il-de-Frans poytaxt mintaqasida 
joylashgan maktabgacha ta’lim, o‘rta va oliy ta’lim muassasalarining faoliyatini 
muvofiqlashtiruvchi davlat organi hisoblanadi. [2] Research Focus (ReFocus) 15 ilmiy jurnali 
bilan hamkorlikda. Ta'lim sifati ustuvorligi ta'lim siyosatining yadrosi sifatida maktabgacha 
ta'lim muassasasidan boshlab, ta'lim tizimining barcha bosqichlarida boshqaruvning 
samarali mexanizmlarini yaratish muammosini nihoyatda dolzarb qilib qo'yadi. 
Maktabgacha yoshdagi bolaning har tomonlama rivojlanishi, unda "komil inson" asoslarini 
shakllanishi va yuzaga kelish davri - noyob davr deb belgilanganligi tufayli maktabgacha 
ta'lim, ayniqsa muhim rol o'ynaydi. Ta'lim sifati muammosi umumiy o'rta ta'lim, o'rta 
maxsus, kasb-hunar ta'limi va oliy ta'limga muvofiq nazariy tahlil qilingan bo'lib 
(R.Sh.Axlidinov, N.I.Bulinskiy, U.I.Inoyatov, V.A.Kalney, Sh.E.Kurbanov, V.P.Panasyuk, 
M.M.Potashnik, X.F.Rashidov, E.A.Seytxalilov, N. A. Selezneva, A.I.Subetto, U.Q.Tolipov, 
P.I.Tretyakov, S.T.Turg'unov, T.I.Shamova, S.E.Shishov va boshqalar tomonidan) bunday 
boshqaruv, uning texnologiyalarining nazariy, tashkiliy-metodik asoslari ishlab chiqilgan. 
Maktabgacha 
ta'lim 
muassasasi 
sharoitida 
ta'lim 
sifati 
va 
samaradorligini 
takomillashtirishning o'ziga xos xususiyatlarini aniqlash, uning bazaviy komponentlarining 
o'ziga singdirish jiddiy nazariy eksperimental tadqiqotlarga muhtoj. Maktabgacha ta'lim 
muassasasi bozor munosabatlari sharoitida sifatni ta'minlovchi ta'lim tashkiloti sifatida 
namoyon bo'lishi ham o'rganilmagan. Shunday vaqtda o'ziga xos xususiyatlarini bilmasdan 
bunday sharoitda ta'lim sifatini takomillashtirish konsepsiyasini yaratish mumkin emas. 
Maktabgacha ta'lim tizimini uning sifatiga muvofiq modemizatsiyalashning tahlili 
quyidagilar o'rtasidagi bir qator ziddiyatlami namoyon qildi: - maktabgacha ta'lim 
muassasalarining ijtimoiy belgilangan maqsadlarga erishish usul va vositalarini tanlash 
doirasidagi bir talay huquq va vakolatlari hamda ulami amalga oshirishning ilmiy- 
asoslangan mexanizmi mavjud emasligi; - maktabgacha ta'lim muassasasida shaxs va 

Международный научный журнал № 7 (100), часть 1 
«Новости образования: исследование в XXI веке» февраль, 2023 г
903 
jamiyatning sifatli ta'lim olishga ehtiyoji va kutayotgan natijasi, talablarini qondirish uchun 
sharoit yaratishga qo'yiladigan talablar hamda real amaliyotning haqiqiy holati; - ta'lim 
sifatini boshqarishga ijodiy yondashuvdan foydalanish zaruriyati hamda maktabgacha 
ta'lim muassasalari rahbarlarida sifatni boshqarish obyektini tizimli ko'ra bilish mavjud 
emasligi tufayli ta'lim jarayonining alohida tomonlariga lokal ta'sir amaliyoti; [3. 8 b.] Xorij 
tajribasiga yuzlanganimizda asosan uning amalga oshirilgan mexanizmlariga o‘z 
e’tiborimizni qaratamiz. Rivojlanish prinsipi. Ushbu prinsip har qanday obyektni paydo 
bo'lish, shakllanish va o'zgarish jarayonida ko'rib chiqishni; uning ziddiyatli xususiyatini 
ochib tashlashni, miqdor va sifat o'zgarishlarini hisobga olishni, bir holatdan boshqa 
holatlarga o'tish imkoniyatini talab etadi. Maktabgacha ta'lim muassasalarida ta'lim 
jarayoni sifati va samaradorligiga tatbiqan bu prinsip quyidagilarni taqozo qiladi: Research 
Focus (ReFocus) 16 ilmiy jurnali bilan hamkorlikda - boshqarish obyektidagi miqdor va sifat 
o'zgarishlarini ko'rishga, bu o'zgarishlarning xarakterini (progressiv yoki regressiv) 
aniqlashga imkon beruvchi ta'lim sifatining tizimli monitoringini o'tkazish; - boshqariladigan 
obyektning real sifatdan potensial sifatga o'tishining sabablarini va vositalarini aniqlash; - 
boshqaruvni nafaqat boshqaruv jarayonining belgilangan doirada faoliyat ko'rsatishiga, 
balki uning rivojlanishiga ham yo'naltirish, buning natijasida u yangi sifat holatiga erishadi; 
Hozirgi kunda ta’lim jarayonida interaktiv metodlar, innovatsion texnologiyalar, pedagogik 
va axborot texnologiyalarini o'quv jarayonida qo‘llashga bo‘lgan qiziqish hamda e’tibor 
kundan-kunga kuchayib bormoqda, bunday bo'lishining sabablaridan biri, shu vaqtgacha 
an’anaviy ta’limda o‘quvchi-talabalarni faqat tayyor bilimlami egallashga o'rgatilgan bo‘lsa, 
zamonaviy texnologiyalar ularni egallayotgan bilimlarini o'zlari qidirib topishlariga, mustaqil 
o‘rganib, tahlil qilishlariga, hatto xulosalarni ham o'zlari keltirib chiqarishlariga o'rgatadi. 
Tarbiyachi-pedagog bu jarayonda shaxsni rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va 
tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan bir qatorda boshqaruvchilik, yo'naltiruvchilik 
funksiyasini bajaradi. Ta’lim jarayonida o‘quvchi-talaba asosiy figuraga aylanadi. Shuning 
uchun oliy o‘quv yurtlari va fakultetlarida malakali kasb egallarini tayyorlashda zamonaviy 
o‘qitish metodlariinteraktiv metodlar, innovatsion texnologiyalarning o‘rni va roli benihoya 
kattadir. Pedagogik texnologiya va pedagog mahoratiga oid bilim, tajriba va interaktiv 
metodlar o'quvchi-talabalarni bilimli, yetuk malakaga ega bo‘lishlarini ta’minlaydi. 
Innovatsiya (inglizcha innovation) - yangilik kiritish, yangilikdir. Innovatsion texnologiyalar 
pedagogik jarayon hamda o‘qituvchi va talaba faoliyatiga yangilik, o'zgarishlar kiritish 
bo‘lib, uni amalga oshirishda asosan interaktiv metodlardan to‘liq foydalaniladi. Interaktiv 
metodlar - bu jamoa bo‘lib fikrlash deb yuritiladi, ya’ni pedagogik ta’sir etish usullari bo'lib 
ta’lim mazmunining tarkibiy qismi hisoblanadi. Bu metodlaming o‘ziga xosligi shundaki, ular 
faqat pedagog va o'quvchi-talabalarmng birgalikda faoliyat ko'rsatishi orqali amalga 
oshiriladi. Bunday pedagogik hamkorlik jarayoni o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo'lib, ularga 
quyidagilar kiradi. - o'quvchi -talabaning dars davomida befarq bo'lmaslikka, mustaqil 
fikrlash, ijod etish va izlanishga majbur etishi; - o'quvchi -talabalami o‘quv jarayonida 
bilimga bo'lgan qiziqishlarini doimiy ravishda bo'lishini ta’minlashi; - o‘quvchi -talabaning 

Международный научный журнал № 7 (100), часть 1 
«Новости образования: исследование в XXI веке» февраль, 2023 г
904 
bilimga bo'lgan qiziqishini mustaqil ravishda har bir masalaga ijodiy yondoshgan holda 
kuchaytirishi; [4, 51 b.] Xulosa qilib aytganda, maktabgacha ta'lim tizimi boshqaruvida xorij 
tajribasini o‘rganish va mavjud muammolarga bag'ishlangan tadqiqot natijalarini o'rganish 
shuni aniqlashga imkon berdiki, maktabgacha ta'lim muassasalarida ta'lim jarayoni sifati va 
Research Focus (ReFocus) 17 ilmiy jurnali bilan hamkorlikda samaradorligini 
takomillashtirish borasida hali ko‘plab amaliy izlanishlar olib borish zarur. Shu munosabat 
bilan maktabgacha ta'lim muassasalarida ta'lim, zamonaviy boshqaruv prinsiplarini joriy 
etish jarayoni, sifati va samaradorligini takomillashtirishning pedagogik tizimini ishlab 
chiqish va amaliyotga tatbiq etish alohida ahamiyatga ega hisoblanadi. Bunday tizim 
fanlararo asosda, falsafa, sotsiologiya, pedagogika, sistemologiya, boshqaruv nazariyasi, 
psixologiya, kabi fanlar sohasidagi bilimlarni jalb qilgan holda ishlab chiqilishi kerak. 
Boshqaruv obyekti sifatida maktabgacha ta'lim muassasasi sifatining mohiyati va 
maktabgacha ta'lim muassasani uni shakllantirishning alohida sohasi haqidagi bilimlarsiz 
sifatga yo'naltirilgan boshqaruv tizimini yaratish mumkin emas. Shu sababli, eng avvalo, 
maktabgacha ta'lim jarayoni sifatini tahlil qilish va sifatni ta'minlaydigan ta'lim tashkiloti 
sifatida maktabgacha ta'lim muassasasining o'ziga xosliklarini o'rganish kerak. Buning 
uchun "sifat" kategoriyasi kontekstida maktabgacha ta'limning metodologik va nazariy 
asoslarini aniqlash hamda ularning asosida o'rganiladigan boshqaruvning dastlabki asosi 
bo'luvchi integral modelni ishlab chiqish lozim. 

Download 1,83 Mb.