84
makroskopik parametrlar deb ataladi. Shu parametrlar va ularning o‗lchov
birliklari bilan tanishaylik.
Hajm. Tashqi kuchlar ta‘siriga qaramay qattiq
jism molekulalari orasida
o‗zaro ta‘sir kuchli bo‗lgani uchun o‗zlarining hajmlari va shaklini, suyuqliklar esa
o‗z hajmlarini saqlaydilar. Gazlar esa molekulalar orasida o‗zaro ta‘sir kuchsiz
bo‗lgani uchun o‗zi solingan idish hajmini egallaydi. Shunday qilib,
sistema hajmi
degan fizik kattalik kiritiladi, hajm
M
3
larda o‗lchanadi.
Harorat. Moddaning issiqlik holatini xarakterlash
uchun termodinamik
kattalik
harorat tushunchasi kiritiladi.
SI da haroratning absolyut termodinamik shkalasi, ya‘ni
Kelvin shkalasi
asosiy birlik sifatida qabul qilingan.
Suvning uchlanma nuqtasi, ya’ni qattiq,
suyuq va gazsimon fazalarining muvozanatli holatini aniqlovchi nuqta
haroratigacha bo‘lgan harorat intervalining 1/273,16 qismi bir kelvin (K) deb
qabul qilingan.
Bu birlikdan tashqari, haroratni o‗lchashda
Celsiy shkalasi keng
qo‗llaniladi. Normal bosimda muzning erishi va
suvning qaynash haroratlari
intervalining 1/100 ulishi celsiy shkalasidagi 1
C ni beradi. Suvning muzlash, erish
va bug‗lanish fazalarining muvozanatli holatiga to‗g‗ri kelgan haroratni
0
C deb
olsak, u vaqtda uchlanma nuqtaning
harorati kelvin shkalasida 273,16 K shu
sharoitda suvning qaynash harorati esa
373,16 K teng bo‗ladi.
Demak, Kelvin va Selsiy shkalalari orasidagi bog‗lanish quyidagi tenglama
bilan ifodalanadi:
T = 273, 16 + t
bunda sistemaning Kelvin shkalasi bo‗yicha o‗lchangan harorat
T harfi
bilan, Selsiy shkalasi bo‗yicha o‗lchangan harorat esa t harfi bilan belgilanadi.
