|
“Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlash asoslari”Bog'liq portal.guldu.uz-O`quv-uslubiy majmuaYakka etalon - birlikni qayta tiklash va (yoki) saqlash uchun tarkibida bitta o‘lchash vositasi
(o‘lchov, o‘lchash asbobi, etalon uskuna) bor bo‘lgan etalon.
Yakka etalonga massa birligi etaloni-kilogramm misol bo‘ladi (platinoiridiyli toshlar ko‘rinishida
amalga oshiriladigan, ba‘zi etalonlarda - po‘lat toshlar).
Guruhli etalon - birlikni qayta tiklash aniqligini oshirish yoki uni saqlash uchun birgalikda
qo‘llaniladigan, bir xilli o‘lchash vositalarining majmuidan tarkib topgan etalon. Bir xil o‘lchash
vositalari yoki etalon uskunalar bilan o‘lchash natijalarining o‘rtacha arifmetik qiymati odatda
o‘lchashlar natijasi sifatida qabul qilinadi.
Guruhli etalonlarga 20 ta bir xil EYuK o‘lchovlarining guruhidan iborat - normal elementlardan
(Veston elementlaridan) tashkil topgan elektr kuchlanishi birligining etaloni misol bo‘la
oladi.Guruhli etalonlar doimiy (o‘zgarmas) yoki o‘zgaruvchan tarkibli guruhli etalonlarga bo‘linadi.
Doimiy tarkibli etalonlarda o‘n yillab o‘lchash vositalarining bir xil nusxasi ishlatiladi.
Masalan, elektr qarshiligi birligining etaloni - Om, elektr qarshiligining 10 ta manganinli germetik
elektr qarshiligining o‘lchash g‘altaklaridan iborat bo‘ladi.
O‘zgaruvchan tarkibli guruhli etalonlarga muntazam ravishda yangilari bilan almashtiriladigan
o‘lchash vositalari kiradi.
Bunday etalonlarga elektr kuchlanishi va o‘zgarmas tok elektr yurituvchi kuchi birligining guruhli
etaloni misol bo‘ladi.
Etalon to’plami - o‘lchash vositalari diapazonlarining birlashmasidan iborat bo‘lgan diapazonda
birlikni qayta tiklash va (yoki) saqlashga imkon beruvchi, ko‘rsatilgan shu o‘lchash vositalarining
majmuidan tashkil topgan etalon.
Misol - etalon mayda qadoq toshlar (etalon qadoq toshlar to‘plami), areometrlarning etalon
to‘plami.
Etalon to‘plamlari ham xuddi guruhli etalonlar kabi doimiy va o‘zgaruvchan tarkibli etalonlarga
bo‘linadi.
Kattalik birligini qayta tiklanadigan klassi bo‘yicha asosiy va hosilaviy birliklarni qayta tiklash
etalonlariga ajratiladi.
Umuman, o‘lchashlar birliligini ta‘minlash uchun etalonlar yordamida faqat asosiy birliklarni
markazlashtirilgan tarzda kayta tiklash etarli.Hosilaviy birliklarning o‘lchamlari esa maxsus
talablarga qattiq rioya qilingan holda bilvosita o‘lchashlar yo‘li bilan olinishi mumkin. Lekin,
o‘lchash aniqligining umumiy darajasini ko‘tarish uchun zamonaviy texnologiyalar uchun zarur va
birlik o‘lchamlarini uzatish operativligini (tezkorligini) ko‘tarish uchun etalonlar yordamida
hosilaviy birliklarni ham qayta tiklash keng qo‘llaniladi.
Birlikni qayta tiklash aniqligining darajasi bo‘yicha va metrologik tobeligi bo‘yicha etalonlar
|
| |
