116
Sertifikatlashtirish deganda, mahsulot (buyum, tovar) yoki xizmat muayyan standartga yoki
texnikaviy shartlarga muvofiq kelishini tasdiqlash maqsadida o‘tkaziladigan faoliyat tushunilib,
ushbu faoliyat natijasida mahsulot (buyum, tovar)ning sifati haqida iste‘molchini ishontiradigan
tegishli hujjat - sertifikat beriladi.
Sertifikatlashtirishning milliy tizimi - davlat miqyosida amal qiladigan sertifikatlashtirish
o‘tkazishda o‘z tartib va boshqaruv qoidalariga ega bo‘lgan tizim.
Muvofiqlik sertifikati - sertifikatlangan mahsulotning belgilangan talablarga muvofiqligini
tasdiqlash uchun sertifikatlashtirish tizimi qoidalariga binoan berilgan hujjat.
Muvofiqlik belgisi - muayyan mahsulot yoki xizmatning aniq standartga yoki boshqa
normativ hujjatga mos ekanligini ko‘rsatish uchun mahsulotga yoki ko‘rsatilgan
xizmatga doir
hujjatga qo‘yiladigan, belgilangan tartibda ro‘yxatga olingan belgi.
Bir turdagi mahsulotlarni sertifikatlashtirish tizimi – ayni bir xil standartlar va qoidalar
qo‘llaniladigan muayyan mahsulotlar, ishlar yoki xizmatlarga taalluqli sertifikatlashtirish tizimi.
Sinov laboratoriyasini akkreditlash – sinov laboratoriyasining (markazining) muayyan
mahsulot sinovini yoki muayyan sinov turini amalga oshirishga doir vakolatlarning nufuzli organ
tomonidan rasmiy e‘tirof qilinishi.
Sertifikatlashtirish organi – sertifikatlashtirishni o‘tkazuvchi organ.
Sinash – bu o‘rnatilgan muolajaga muvofiq holda bir yoki bir nechta xarakteristikani
aniqlash.
Sinash laboratoriyasi – sinashlarni o‘tkazadigan laboratoriya.
Akkreditlash tizimi – Akkreditlashni o‘tkazish uchun protseduralar va boshqaruvning o‘z
qoidalariga ega bo‘lgan tizim.
Akkreditlash – Protsedura bo‘lib, uning vositasida vakolatli idora shaxs yoki idoraning
muayyan ishni bajarish huquqiga ega ekanligini rasmiy tan oladi.
Akkreditlash bo‘yicha idora – Akkreditlash tizimini boshqaruvchi va akkreditlashni
o‘tkazuvchi idora.
Inspektsiya
tekshiruvi
– sertifikatlashtirish va akkreditlashda o‘rnatilgan
talablarga
muvofiqligini tasdiqlash maqsadida sertifikatlashtirilgan mahsulot, sifat yoki ishlab chiqarishni
boshqarish tizimlari, sertifikatlashtirish bo‘yicha idoralar, sinash laboratoriyalari (markazlari) ning
faoliyatini takroriy baholash protsedurasi.
Sifat – O‘z tafsilotlari majmuining talablarga muvofiqlik darajasi.
Sifat menejmenti tizimi – Sifatga nisbatan tashkilotga rahbarlik qilish va boshqarish uchun
menejment tizimi.
Sifat sohasidagi siyosat – yuqori rahbariyat tomonidan ifodalangan sifat sohasida
tashkilotning umumiy maqsad va faoliyat yo‘nalishi.
Tashkiliy tuzilma – Mas‘ullik, vakolatlik va o‘zaro munosabatlarning xodimlar o‘rtasida
taqsimlanishi.
Manfaatdor tomon – tashkilotning faoliyatidan yoki yutuqlaridan
manfaatdor shaxs yoki
guruh.
Jarayon – Kirish va chiqishlarni qayta o‘zgartiruvchi o‘zaro bog‘liq va o‘zaro ta‘sir etuvchi
faoliyat turlarining majmui.
Protsedura – Faoliyatni yoki jarayonni amalga oshirishning o‘rnatilgan usuli.
Kuzatuvchanlik – Kuzatilayotganning tarixi, qo‘llanilishi yoki joylashgan o‘rnini kuzatish
imkoni.
Muvofiqlik – Talabni bajarish.
117
Nomuvofiqlik – Talabni bajarmaslik.
Sinash
– O‘rnatilgan protseduraga muvofiq mahsulotning bir yoki bir nechta
xarakteristikalarini aniqlash.
Tahlil – Ko‘rilayotgan ob‘ektning yaroqliligi, adekvatliligi (aynan bir xilligi), natijaviyligini
aniqlash yoki belgilangan maqsadlarga erishish uchun amalga oshiriladigan faoliyat.
Audit – Audit guvohnomasini olish va auditning kelishilgan mezonlarini
bajarish darajasini
aniqlash maqsadida ularni beg‘araz baholash muntazam, mustaqil va hujjatlashtirilgan jarayoni.
Audit dasturi – Muayyan vaqt davriga rejalashtirilgan va muayyan maqsadga erishishga
yo‘naltirilgan bir yoki bir nechta auditlar majmui.
Kompetentlik (vakolatlilik) – o‘z bilim va kunikmalarini qo‘llay olish qobiliyati.
Muvofiqlik atamasi mahsulot jarayon, xizmatga belgilangan barcha talablarga rioya qilishni
o‘z tarkibiga oladi. Muvofiqlikning uchta ko‘rinishi – muvofiqlik bayonoti, muvofiqlikni
attestatlash, muvofiqlikni sertifikatlashtirish mavjuddir. Muvofiqlik bayonoti deb ta‘minotchining
mahsulot, jarayon va xizmatlarning aniq bir standartga yoki boshqa me‘yoriy hujjatga to‘la-to‘kis
muvofiqligi haqida mas‘uliyatni o‘z zimmasiga olganligini bayon etishiga aytiladi.
Bu atamani
so‘nggi vaqtlarda «o‘z-o‘zini sertifikatlashtirish» tushunchasi bilan almashilayotgani qayd
qilinmoqda. O‘z-o‘zini sertifikatlashtirish deganda mahsulot ishlab chiqaruvchi tomon butun
mas‘uliyatni o‘ziga olgan holda sertifikatlashtirishni o‘zi o‘tkazadi va mahsulotning kerakli
darajada sifatliligi haqidagi kafolatni o‘z ustiga oladi. Bunday sertifikatlashtirish faoliyatini o‘z-
o‘zini sertifikatlashtirish deb yuritiladi.
Muvofiqlikni attestatlash deyilganda uchinchi tomon tarafidan «sinov laboratoriyasining
bayonoti» tushunilib, ma‘lum namuna mahsulotga bo‘lgan talablarni belgilovchi ma‘lum standartlar
yoki boshqa hujjatlar bilan muvofiq ekanligini bayon etilishi tushuniladi.
Yana bir zarur atamalaridan biri «sertifikatlashtirish tizimi» bo‘lib,
u quyidagicha
ta‘riflanadi: «Sertifikatlashtirish tizimi – muvofiqlikning sertifikatlashtirish faoliyatini o‘tkazish
uchun ish tartibi qoidalariga va boshqarishiga ega bo‘lgan tizimdir.»
«Sertifikatlashtirish tizimi» atamasidan tashqari, sertifikatlashtirish sxemasi kiritilib, u quyidagicha
ta‘riflanadi: «Muvofiqlikning sertifikatlashtirilishini o‘tkazishdagi uchinchi tomon faoliyatining
tarkibi va tartibi».
Sertifikatlashtirish tizimlarida qatnashuvchi uchta tushuncha to‘g‘risida to‘xtalib o‘tamiz:
sertifikatlashtirish tizimidan foydalanish deganda, ushbu tizimning qoidalariga muvofiq guvohnoma
talablariga berilgan sertifikatlashtirishdan foydalanish imkoniyati tushuniladi.
Sertifikatlashtirish
tizimida qatnashuvchi deb, ushbu tizimning qoidalariga binoan faoliyat
ko‘rsatadigan, lekin tizimni boshqarish imkoniyatiga ega bo‘lmagan sertifikatlashtirish idorasi
tushuniladi.
Sertifikatlashtirish tizimi a‘zosi deganda, ushbu tizimning qoidalariga binoan faoliyat
ko‘rsatadigan va tizimni boshqarishda qatnashadigan sertifikatlashtirish idorasi tushuniladi.
Sertifikatlashtirish
ikki
xil
bo‘ladi,
bular
majburiy
va
ixtiyoriy.
Mahsulotni u yoki bu sertifikatlashtirishga oidligi, uning tashqi muhitga, inson salomatligiga
ta‘siri asosiy mezon hisoblanadi. Ana
shuning uchun tashqi muhitga, inson salomatligiga ta‘sir
ko‘rsatuvchi
mahsulotlar
albatta,
majburiy
sertifikatlashtirishga
mansub
bo‘ladi,
qolgan
mahsulotlarning sertifikatlashtirilishi esa ixtiyoriydir.
118
Majburiy sertifikatlashtirish deganda, sertifikatlash-tirish huquqiga ega bo‘lgan idora
tomonidan
mahsulot,
jarayon,
xizmatining
standartlardagi
majburiy
talablarga
muvofiqligini
tasdiqlash tushuniladi.
Ixtiyoriy
sertifikatlashtirish
deganda
ishlab
chiqaruvchi
(bajaruvchi),
sotuvchi
(ta‘minlovchi) yoki iste‘molchi tashabbusi bilan ixtiyoriy ravishda o‘tkaziladigan sertifikatlashtirish
tushuniladi.
Hozirgi sharoitda tashqi mamlakatlar bilan savdoni, mamlakatlararo iqtisodiy aloqalarni, fan va
texnika
rivojlanishi
uchun
hamda
chiqarilayotgan
mahsulotlar
sifatini
yaxshilash,
ularning
raqobatdoshlik qobiliyatni oshirish uchun muntazam ravishda sinovlardan o‘tkazish
ehtiyoji ortib
bormoqda. Sinovlarni ko‘pincha uchinchi tomon deb ataluvchi shaxs yoki tashkilot amalga oshiradi.
U ko‘riladigan masalada qatnashayotgan tomonlar odatda ta‘minlovchining (birinchi tomon) va
xaridorning (ikkinchi tomon) manfaatlarini himoya qilib, absolyuto mustaqil ravishda ish
ko‘radilar. Uchinchi tomon tarafidan qilinadigan sertifikatlashtirish ishlab chiqaruvchilarning
ishonchiga sazovor bo‘lmoqda.
