188
3.6-rasm. Suv sathini past bevdagi stabilizatsiyalash
struktura sxemasi.
1 - zadatchik (topshiriq beruvchi); 2 - taqqoslash elementi; 3-nol-organ;
4-proporsional pulsni rostlash elementi; 5-starter: 6-elektr yurituvchi;
7-zatvor; 8-sath datchigi.
Gidrotexnik inshootlarda ikki turdagi zatvorlar qo‘llaniladi
- tekis zatvorli va
elektrlashtirilgan ko‘tarish mexanizmlari bilan hamda kanallardagi suv energiyasidan
foydalanadigan gidravlik harakatlar bilan ijro mexanizmlarini boshqarish orqali
zatvorlar.
Bundan tashqari, ko‘plab gidravlik zatvorlar
rostlanadigan parametrni
barqarorlashtirish yoki rostlash uchun qurilmalar bilan jihozlangan va natijada
avtomatik-zatvorlar qo‘llaniladi.
Suv tarqatish tizimining markazlashgan dispetcherlik nazoratini amalga
oshirishda birinchi turdagi inshootlar ularning elektr ta’minotini talab qiladi, ikkinchisi
yesa suvning gidravlik
energiyasidan foydalanib, tashqi elektr energiyasiga muhtoj
yemas.
Yassi zatvorlarni boshqarish ularni konstruksiyalarga o‘rnatilgan avtomatik
rostlagichlar bilan jihozlash va dispetcher xonasidan rostlagichlarga o‘rnatmalar
o‘tkazish yo‘li bilan amalga oshiriladi.
§ 14.3.2. Gidravlik zatvor-avtomatlar
Muharriridan, va markazlashtirilgan dispetcherlik boshqarish faqat QB kanalida
bir tekis ketma yordamida suv darajasini barqarorlashtirish
uchun tekshiruvi blok
sxema r birliklari uzatish amalga oshirilishi lozim 3.6-rasmda ko‘rsatilgan. Kerakli suv
sathi 1 tomonidan o‘rnatiladi va 2 elementida haqiqiy suv sathi bilan taqqoslanadi.
Belgilangan nuqtadan og‘ish holatida taqqoslash elementi 2 starter 6 tomonidan elektr
189
yuritma 5 ni faollashtirish buyrug‘ini yuboradi, u sath qiymatlarining mos kelmasligi
belgisiga qarab zatvor 7 ni mos kelmasligi bartaraf yetilmaguncha ko‘taradi yoki
tushiradi va belgilangan daraja o‘rnatiladi.
Sxemadan ko‘rinib turibdiki, yopiq boshqarish tizimi o‘lchash va rostlavchi
elementlar orasidagi kanal L ning bir qismini-sath datchigi 8 va zatvor 7 ni o‘z ichiga
oladi. Ushbu bo‘limda, uzunligi ko‘p omillarga bog‘liq va o‘nlab metrlab o‘lchanadi,
aniq kechikish vaqti deb nomlangan bir vaqt uchun kirish (zatvor 7 da sathi) o‘zgarishi
boshiga nisbatan sensori 8 tomonidan uning o‘lchov nuqtasida
darajasida chiqish
qiymati o‘zgarishi boshida kechikish bo‘ladi.
Sathlar nomutanosibligi sodir bo‘lgandan keyin va tortishish mos kelmasligi
bartaraf yetish uchun zatvor yoqilgan so‘ng, u yenib turadi, kamida t vaqtgacha, sath
darajasi o‘zgarmaguncha va datchik bilan sath tenglashmaguncha.
Lekin bunday rostlagichning ishi bu kabi sxemaga to‘liq javob bermaydi.
Sath nazoratchisi yordamida gidroelektrostansiyaning to‘g‘on zatvorlarini
avtomatik boshqarishning blok sxemasi 3.7-rasmda ko‘rsatilgan.
3.7-rasm. Zatvorlar yerdamida gidroinshoot to‘g‘onlarni avtomatik
boshqarishning blok sxemasi:
1-zatvor; 2, 3-datchiklar; 4-dispetcher xonasi; 5-avtomatik ketma-ketlikni
tanlashning maxsus bloki; 6-rostlovchi; 7-yuqori sath pozitsion topshiriq beruvchi
(zadatchik); 8-o‘lchash qurilmasi; 9, 10-yorug‘lik va tovush signallizatsiyasi.
Bosh blokning yuqori bev (YUB)da sathni o‘lchash va teleo‘lchash
uchun
birlamchi datchik 2, avtomatik sath datchigi 3, yaqin atrofda yesa -rostlagich 6
o‘rnatilgan.
Dispetcherlik punktida 4 da o‘lchash asbobini 8, YUB holatining topshiriq
beruvchi 7, shuningdek nosozliklar signalizatsiyasining yorug‘lik beruvchi moslamasi
9 va tovush 10 hamda YUBning nosozlik va avariya holati haqida ma’lumotlar olinadi.
190
Zatvorlarni manevrlash dasturi, maxsus 5 avtomatik
bloklar tonidan amalga
oshiradi, ustuvor tanlash bloki (BVO) deb nomlangan maxsus avtomatlashtirish
dasturiy qurilma sifatida.
Agar kerak bo‘lsa, to‘g‘on zatvorlari, yuqorida aytib o‘tilganidek,
pastki
galereyalarning zatvorlari bilan bloklanadi, uning ishlash tartibi gidravlik tizimning
tuzilish xususiyatlariga va cho‘kmaning xususiyatlariga bog‘liq.
Manbadagi oz miqdordagi suv
bilan ortiqcha suvni oqizish, odatda, birinchi
navbatda, suv olish inshootlarining yoki loyqa qabul qilishlarning inshootlarini
yuvishga ketadi. Boshqaruv sxemasi suvning bo‘sh oqishi faqat manbadagi suv oqimi
suv olish kanallariga bo‘lgan yehtiyojdan katta bo‘lsa va
suv olish inshootlarining
kanallarini yuvish va joylashtirish uchun suv u paytda kerak bo‘lmaydi. Amalda odatda
to‘g‘on teshiklarining ochilish maydoni bilan pastki galereyalarning ochiq zatvorlari
soni o‘rtasida ma’lum nisbatni o‘rnatish mumkin bo‘ladi. Buning uchun
avtomatlashtirish sxemasida to‘g‘on darvozalarining har birining ochilishi (yopilishi)
bilan bir vaqtda ular bilan to‘silgan pastki galereyalarning zatvorlari ochiladigan
(yopiladigan) zatvorlaridan foydalaniladi.
