-rasm . Yuza zatvor sxemalari: a-tekis; b - segmentli;   v - sektorli; g - rolikli

188 
 
3.6-rasm. Suv sathini past bevdagi stabilizatsiyalash
struktura sxemasi. 
1 - zadatchik (topshiriq beruvchi); 2 - taqqoslash elementi; 3-nol-organ;
4-proporsional pulsni rostlash elementi; 5-starter: 6-elektr yurituvchi;
7-zatvor; 8-sath datchigi. 
Gidrotexnik inshootlarda ikki turdagi zatvorlar qo‘llaniladi - tekis zatvorli va 
elektrlashtirilgan ko‘tarish mexanizmlari bilan hamda kanallardagi suv energiyasidan 
foydalanadigan gidravlik harakatlar bilan ijro mexanizmlarini boshqarish orqali 
zatvorlar. 
Bundan tashqari, ko‘plab gidravlik zatvorlar rostlanadigan parametrni
barqarorlashtirish yoki rostlash uchun qurilmalar bilan jihozlangan va natijada 
avtomatik-zatvorlar qo‘llaniladi. 
Suv tarqatish tizimining markazlashgan dispetcherlik nazoratini amalga 
oshirishda birinchi turdagi inshootlar ularning elektr ta’minotini talab qiladi, ikkinchisi 
yesa suvning gidravlik energiyasidan foydalanib, tashqi elektr energiyasiga muhtoj 
yemas. 
Yassi zatvorlarni boshqarish ularni konstruksiyalarga o‘rnatilgan avtomatik 
rostlagichlar bilan jihozlash va dispetcher xonasidan rostlagichlarga o‘rnatmalar 
o‘tkazish yo‘li bilan amalga oshiriladi. 
§ 14.3.2. Gidravlik zatvor-avtomatlar 
 
Muharriridan, va markazlashtirilgan dispetcherlik boshqarish faqat QB kanalida 
bir tekis ketma yordamida suv darajasini barqarorlashtirish uchun tekshiruvi blok 
sxema r birliklari uzatish amalga oshirilishi lozim 3.6-rasmda ko‘rsatilgan. Kerakli suv 
sathi 1 tomonidan o‘rnatiladi va 2 elementida haqiqiy suv sathi bilan taqqoslanadi. 
Belgilangan nuqtadan og‘ish holatida taqqoslash elementi 2 starter 6 tomonidan elektr 

189 
yuritma 5 ni faollashtirish buyrug‘ini yuboradi, u sath qiymatlarining mos kelmasligi 
belgisiga qarab zatvor 7 ni mos kelmasligi bartaraf yetilmaguncha ko‘taradi yoki 
tushiradi va belgilangan daraja o‘rnatiladi. 
Sxemadan ko‘rinib turibdiki, yopiq boshqarish tizimi o‘lchash va rostlavchi 
elementlar orasidagi kanal L ning bir qismini-sath datchigi 8 va zatvor 7 ni o‘z ichiga 
oladi. Ushbu bo‘limda, uzunligi ko‘p omillarga bog‘liq va o‘nlab metrlab o‘lchanadi, 
aniq kechikish vaqti deb nomlangan bir vaqt uchun kirish (zatvor 7 da sathi) o‘zgarishi 
boshiga nisbatan sensori 8 tomonidan uning o‘lchov nuqtasida darajasida chiqish 
qiymati o‘zgarishi boshida kechikish bo‘ladi.
Sathlar nomutanosibligi sodir bo‘lgandan keyin va tortishish mos kelmasligi 
bartaraf yetish uchun zatvor yoqilgan so‘ng, u yenib turadi, kamida t vaqtgacha, sath 
darajasi o‘zgarmaguncha va datchik bilan sath tenglashmaguncha. 
Lekin bunday rostlagichning ishi bu kabi sxemaga to‘liq javob bermaydi.
Sath nazoratchisi yordamida gidroelektrostansiyaning to‘g‘on zatvorlarini 
avtomatik boshqarishning blok sxemasi 3.7-rasmda ko‘rsatilgan. 
3.7-rasm. Zatvorlar yerdamida gidroinshoot to‘g‘onlarni avtomatik 
boshqarishning blok sxemasi: 
1-zatvor; 2, 3-datchiklar; 4-dispetcher xonasi; 5-avtomatik ketma-ketlikni 
tanlashning maxsus bloki; 6-rostlovchi; 7-yuqori sath pozitsion topshiriq beruvchi 
(zadatchik); 8-o‘lchash qurilmasi; 9, 10-yorug‘lik va tovush signallizatsiyasi. 
Bosh blokning yuqori bev (YUB)da sathni o‘lchash va teleo‘lchash uchun 
birlamchi datchik 2, avtomatik sath datchigi 3, yaqin atrofda yesa -rostlagich 6 
o‘rnatilgan. 
Dispetcherlik punktida 4 da o‘lchash asbobini 8, YUB holatining topshiriq 
beruvchi 7, shuningdek nosozliklar signalizatsiyasining yorug‘lik beruvchi moslamasi 
9 va tovush 10 hamda YUBning nosozlik va avariya holati haqida ma’lumotlar olinadi. 

190 
Zatvorlarni manevrlash dasturi, maxsus 5 avtomatik bloklar tonidan amalga 
oshiradi, ustuvor tanlash bloki (BVO) deb nomlangan maxsus avtomatlashtirish 
dasturiy qurilma sifatida.
Agar kerak bo‘lsa, to‘g‘on zatvorlari, yuqorida aytib o‘tilganidek, pastki 
galereyalarning zatvorlari bilan bloklanadi, uning ishlash tartibi gidravlik tizimning 
tuzilish xususiyatlariga va cho‘kmaning xususiyatlariga bog‘liq. 
Manbadagi oz miqdordagi suv bilan ortiqcha suvni oqizish, odatda, birinchi 
navbatda, suv olish inshootlarining yoki loyqa qabul qilishlarning inshootlarini 
yuvishga ketadi. Boshqaruv sxemasi suvning bo‘sh oqishi faqat manbadagi suv oqimi 
suv olish kanallariga bo‘lgan yehtiyojdan katta bo‘lsa va suv olish inshootlarining 
kanallarini yuvish va joylashtirish uchun suv u paytda kerak bo‘lmaydi. Amalda odatda 
to‘g‘on teshiklarining ochilish maydoni bilan pastki galereyalarning ochiq zatvorlari 
soni o‘rtasida ma’lum nisbatni o‘rnatish mumkin bo‘ladi. Buning uchun 
avtomatlashtirish sxemasida to‘g‘on darvozalarining har birining ochilishi (yopilishi) 
bilan bir vaqtda ular bilan to‘silgan pastki galereyalarning zatvorlari ochiladigan 
(yopiladigan) zatvorlaridan foydalaniladi. 

Download 7,42 Mb.