69
§ 5.5. Induksion relesi
Induksion
relening ishlash prinsipi o‘zgaruvchan magnit chulg‘amlarining bu
chulg‘amlar bilan induksiyalangan toklar bilan o‘zaro ta’siriga asoslangan.
Induksion rele
(5.3-rasm) ikkita qo‘zg‘almas elektromagnitlar 1 va 2 dan iborat
bo‘lib, ularning o‘ramlari orqali mos ravishda I
1
va I
2
o‘zgaruvchan toklari oqib o‘tadi.
Elektromagnitlarning havo bo‘shlig‘ida o‘q 3 ga nisbatan aylana oladigan alyuminiy
yoki mis disk 4 o‘rnatilgan. Elektromagnitlar tomonidan yaratilgan o‘zgaruvchan
magnit oqimlar 1 va 2 diskdagi EYUK 3 induksiyalaydi, ular ta’sirida diskdagi burama
toklar hosil bo‘ladi (xuddi asinxron dvigatelning qisqa aylanali rotoridagi kabi).
Magnit oqimlarining ular tufayli yuzaga kelgan toklar bilan o‘zaro ta’sir
momenti yaratilishiga olib kelishi uchun I
1
va I
2
toklar fazaviy siljishiga ega bo‘lish
kerak. Faqat bu holda ikki fazali asinxron dvigatelda sodir bo‘ladigan narsaga o‘xshash
induksion relening tirqishida aylanuvchi magnit maydon hosil bo‘ladi. I
1
va I
2
oqimlar
orasidagi faza siljishi 90° bo‘lganda elektromagnitning magnit oqimi 1
bilan
elektromagnitning 2 oqimidan diskdagi induksiyalangan tok bilan o‘zaro ta’sir kuchi
har doim elektromagnitning magnit oqimi 2 bilan o‘zaro ta’sir kuchi yo‘nalishiga
to‘g‘ri keladi. Agar I
2
va I
2
oqimlar fazaga to‘g‘ri kelsa, davr uchun o‘rtacha natijada
kuch nolga teng bo‘ladi.
Diskka qo‘llaniladigan moment quyidagicha aniqlanadi:
𝑀
𝑎𝑦.𝑜′𝑟
= 𝐾 ∙ 𝐼
1
∙ 𝐼
2
𝑠𝑖𝑛𝜑.
(4.3)
Bu erda K relening konstruksiyasi va o‘ralish bog‘liq bo‘lgan doimiy
koyeffitsiyent; - I
1
va I
2
orasidagi fazaviy siljish.
5.3 – rasm. Induksion rele sxemasi va umumiy ko‘rinishi
70
.
Bu
aylanuvchan moment, 4 prujina qarshiligini engib, diskni kontaktlar 5
yopilguncha aylantiradi.
Induksion rele fazaga reaksiyaga kirishgani uchun uni (shuningdek
elektrodinamik) faza rele sifatida ishlatish mumkin. Harakatlanuvchi
qismning past
inersiyasi bunday relelarni avtomatik himoya va blokirovkalash sxemalarida yuqori
tezlikli deb ishlatishga imkon beradi. Ular ayniqsa temir yo‘llarda avtomatlashtirishda
keng tarqalgan.
Ulardan tok, kuchlanish, quvvat,
chastota, faza, qarshilik relelari
sifatida foydalanish mumkin. Ularning afzalligi shundaki, ular harakatlanuvchi qismga
joriy ta’minotni talab qilmaydi. Induksion relelarning
sezgirligi past va ularning
ishlashi kamida 0.5 Vt quvvatni talab qiladi.
