qolgan miqdordagi mavjud iste’mol miqdori darajasida butun Britaniyani elektr
energiyasi bilan ta’minlash mumkin.
Biomassani yoqishga asoslangan elektrostansiyalar.
Oxirgi paytda olimlar e’tiborini ko‘proq biogazdan
foydalanish muammolarni
band etmoqda. Yonuvchi metan gazi (60-70%) va yonmaydigan karbonat angidridi
aralashmasidan tashkil topgan yonilg‘i - biogaz yonilg‘isi hisoblanadi.
Uning tarkibi, odatda – oltingugurt sulfidi, vodorod, kislorod va azot
aralashmalaridan tashkil topgan.
Biogaz anaerobik (kislorodsiz parchalanish – anoxik)
parchalanishi natijasida
hosil bo‘ladi (1.5-rasm). Ushbu jarayonning hosil bo‘lishini botqoqlik joylarida
kuzatish mumkin. Botqoqlikka aylangan xuddulardagi yerning tubidan ko‘tarilgan
havo pufakchalari metan gazi va undan hosil bo‘lgan tashkil etuvchilar hisoblanadi.
1.5 - rasm. Biogaz ishlab chiqarish qurilmasining sxemasi
Biogaz olish jarayoni ikki bosqichga bo‘linadi. Dastlab uglevodlardan, birinchi
bosqichda uglerod, oqsillar va yog‘lar tarkibidan anaerob bakteriyalar yordamida
organik va noorganik moddalar to‘plami: kislotalar (yog‘, propionik moddalar, sirka),
vodorod, karbonat kislotasi hosil qilinadi.
Ikkinchi bosqichda (ishqorli yoki metanli) organik kislotalarni metan
bakteriyalari
yordamida parchalab metan, uglikislota (karbonat kislotasi) gazi va oz
miqdordagi vodorod ajratib olinadi.
Xom-ashyoning kimyoviy tarkibiga qarab fermentatsiya (achitish) jarayoni
natijasida qayta ishlangan organik moddalarning har bir kub metrdan 5… 15 m
3
gacha gaz olinadi.
Biogazni yoqib uylarni isitish, don va boshqa qishloq xo‘jalik
mahsulotlarini
quritish, avtomobil, traktor va boshqa texnikalarni harakatlantirishda yonilg‘i sifatida
ishlatish mumkin. Tarkibiga ko‘ra biogaz tabiiy gazdan juda oz farq qiladi. Bundan
tashqari, biogaz olingan massaning yarmi organik moddali achitqi sifatida ajralib
qoladi. Uni briketlash va qattiq yoqilg‘i tayyorlash mumkin. Ammo xo‘jalikni
yuritish va iqtisodiy tomondan bu unchalik oqilona emas. Fermentatsiyalangan
achitqi qoldig‘idan yuqori kaloriyaga ega bo‘lgan o‘g‘it tayyorlab ekin maydonlarida
ishlatish mumkin.
1 m
3
biogaz - 1 litr suyuq gaz yoki 0,5 litr yuqori sifatli benzinga teng keladi.
Biogaz olish texnologik foydaga ega bo‘lish
imkonini yaratadi, uning qoldiqlarni
yoqish esa arzon energiya olish orqali energetik foydaga ega bo‘lishni ta’minlaydi.
Hindistonda biogaz ishlab chiqarish uchun qariyb bir million arzon va oddiy
qurilmalar ishlatiladi, Xitoyda esa 7 milliondan ortiq.
Ekologiya nuqtai nazaridan, biogaz juda katta afzalliklarga ega, chunki u o‘tin
o‘rnini bosa oladi, shu sababli o‘rmonni saqlab qolish va cho‘llanishning
oldini olish
mumkin. Yevropada bir qator kommunal oqava suv tozalash inshootlariga ega
bo‘lgan korxonalar energiyaga bo‘lgan ehtiyojlarini o‘zlari ishlab chiqaradigan
biogazlari bilan qondiradilar.
Qishloq xo‘jalik xom-ashyo mahsulotlaridan: shakarqamish,
qand lavlagi,
topinambur (yer noki) kabilar ham alternativ energiya manbalaridan hisoblanadi.
Ayrim mamlakatlarda undan fermentatsiya usuli bilan suyuq yonilg‘i xususan,
etanolni ishlab chiqaradi. Misol uchun Braziliyada, o‘simlik massasidan katta
miqdordagi etil spirti olinadi va bu mamlakatdagi avtomobil yoqilg‘isiga bo‘lgan
ehtiyojining to‘liq qanoatlantiradi. Etanolni ommaviy ishlab chiqarishni tashkil etish
uchun zarur bo‘lgan xom-ashyo asosan shakarqamishdir.
Shakarqamish fotosintez jarayonida faol ishtirok etadi va ishlov beriladigan har
bir gektar yer maydoni hisobiga boshqa o‘simliklarga nisbatan ko‘proq energiya
ishlab chiqaradi.
Ayni paytda uni ishlab chiqarish Braziliyada 8,4 mln tonnani tashkil etadi va u
5,6 mln. tonna yuqori sifatli benzinga to‘g‘ri keladi. Amerika Qo‘shma
Shtatlarida
avtomobillarni yonilg‘i bilan ta’minlash uchun makkajo‘xori(kukuruza)dan 10%
gacha etanoli bo‘lgan
bioxol ishlab chiqariladi (1.6-rasm).
1.6-rasm.
Biomassa etishtiriladigan qishloq xo‘jalik ekin maydonlari.
