Parallel qo‘zg‘atishli generatorning o‘z-o‘zini qo‘zg‘atish jarayoni

51 
Agar yakor birlamchi motor yordamida aylantirilsa, uning chulg‘amida 
F
qol 
ta’sirida, dastlab kam miqdorda EYK (E
qol
) hosil bo‘lib, uning ta’sirida 
«yakor chulg‘ami–qo‘zg‘atish chulg‘ami» yopiq zanjirida kam miqdorda 
tok vujudga keladi. Bu tok, o‘z navbatida, qo‘zg‘atish chulg‘amida MYK
F
qoz
ni hosil qilib, uning ta’sirida qo‘shimcha magnit oqimi Ф
qoz. 
hosil 
bo‘ladi. Mashina o‘z-o‘zini qo‘zg‘atish uchun bu oqimning Ф
qol
ga 
nisbatan yo‘nalishi hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘ladi. Agar bu 
oqimlarning yo‘nalishi qarama-qarshi bo‘lsa, mashinaning magnit zanjiri 
magnitsizlanadi va o‘z-o‘zini qo‘zg‘atish jarayoni boshlanishga imkon 
bo‘lmaydi. Bu oqimlar mos yo‘nalgandagina qo‘zg‘atish oqimining 
natijaviy qiymati osha boradi. Bu esa yakor chulg‘amidagi EYK ning 
ko‘payishiga, demak, qo‘zg‘atish toki I
qoz
va oqimi Ф
qoz 
larning oshishiga 
hamda yakor chulg‘ami EYK ning navbatdagi oshishiga olib keladi va 
hokazo.
Agar r
qoz
const bo‘lsa, qo‘zg‘atish zanjiridagi kuchlanish pasayishi 
(I
qoz
r
qoz
) qo‘zg‘atish tokiga to‘g‘ri mutanosib ravishda o‘zgaradi
(6.7-rasm, 1). Bu to‘g‘ri chiziq lar o‘qi bilan  burchak hosil qilib o‘tadi. 
Bu burchakni uning tangensi orqali qo‘yidagicha aniqlanadi:
tg   (m
u 
 m
I
)AB OB  (m
u
m
I
)(I
qoz
r
qoz
)  I
qoz

r
qoz
. (6.3) 
Demak, mashina salt ishlashida o‘z-o‘zini qo‘zg‘atish jarayonining 
tugagan nuqtasi «A» va koordinatalar boshi 0 orqali o‘tgan to‘g‘ri 
chiziqning abstsissalar o‘qiga nisbatan qiyalik burchagi  qo‘zg‘atish 
zanjirining qarshiligi r
qoz
ga to‘g‘ri mutanosibda bo‘lar ekan. r
qoz
ning 
ortishi bilan 6.7-rasmdagi A nuqta SIX egri chizig‘i bo‘yicha 0 nuqta 
tomon siljiydi. r
qoz
ning 1-to‘g‘ri chiziqqa to‘g‘ri kelgan qiymatidan katta 
bo‘lgan qandaydir qiymatda to‘g‘ri chiziq SIX egri chizig‘ining 
boshlang‘ich qismiga urinma (6.7-rasm, 3) bo‘ladi. Qarshilikning ana shu 
qiymatiga kritik qarshilik (r
qoz.kr
) deyiladi. Bunda generator o‘z-o‘zini 
qo‘zg‘ata olmaydi. 
Agar qo‘zg‘atish zanjiri parametrlari r
qoz
<
.
r
qoz.kr 
bo‘ladigan qilib 
tanlangan bo‘lsa, unda «A» nuqtada o‘z-o‘zini qo‘zg‘atish jarayonining 
turg‘unligi ta’minlanadi. O‘z-o‘zini qo‘zg‘atish jarayonining «A» nuqta
bilan cheklanishi magnit zanjirining to‘yinishi hodisasi tufayli bo‘ladi. 
Demak, parallel qo‘zg‘atishli O‘T generatori o‘z-o‘zini qo‘zg‘atishi 
uchun quyidagi shartlar bajarilishi kerak ekan: 1) qoldiq magnit oqimi 
Ф
qol 
ning mavjud bo‘lishi; 2) qo‘shimcha magnit oqimi Ф
qosh 
qoldiq 
magnit oqimi Ф
qol 
bilan bir xil yo‘nalishda bo‘lishi; 3) qo‘zg‘atish 

52 
zanjirining qarshiligi r
qoz
kritik qarshilik r
qoz.kr
dan kichik bo‘lishi 
(r
qoz
 r
qoz. kr 
). 
Bu shartlar nconst (nn
kr
) bo‘lgandagi parallel qo‘zg‘atishli O‘T 
generatori o‘z-o‘zini qo‘zg‘atishining asosiy shartlari hisoblanadi.

Download 1,4 Mb.