141
konsepsiya. Ushbu konsepsiyaga ko’ra matnlar ilgari inson qo’li bilan tarjima
qilingan matnlarga tayanib analogiya tamoyili asosida tarjima qilinishi lozim.
Buning uchun kompyuterga kiritilgan katta hajmdagi
bilingv bazasi (matn va
uning tarjimalari) shakllantirilishi zarur. Yangi
matnlar tarjimasida bilingv
massividan o’xshash matn fragmentlari tanlanadi va tarjimaning muvaffaqiyatli
chiqishida foydalaniladi. M.Nagao mashina tarjimasiga bunday yondashuvni
“Example Based Translation” (“Namunalarga asoslanadigan tarjima”) deb
nomladi, ilgarigi an’anaviy
yondashuv “Rule Based Translation” (“Qoidalarga
asoslanadigan tarjima”) deb ataladi.
Formallashtirish – bilimlar majmuasini, mazmunini muayyan shakllar
yordamida sun’iy til belgilari orqali ifodalashdir. Grammatikani
formallashtirish
tendensiyasi XX asrning o’rtalarida kuchaydi. Bu bevosita tilning strukturasini
yanada aniq parametrlarda ifodalashga intilish, uni
kompyuterga moslashtirishga
urinish bilan bog’liqdir. Formal grammatika nazariyasi matematik mantiq,
matematik linvistikaning rivojlanishi natijasida yuzaga kelgan. Grammatikani
formallashtirish (lotincha forma – “shakl”, “tashqi ko’rinish”)
konsepsiyasining
asoschisi amerikalik tilshunos Noam Chomskydir. Formal grammatika abstrakt
simvollar orqali bayon etiladigan grammatika hisoblanib,
unda til qoidalari, so’z
yasalishi, birikma va gap qurilishi turli xil lingvistik modellar, struktur sxemalar
yordamida tavsiflanadi. Formal grammatika 3 ta birlik asosida ish ko’radi:
1. Word-classes – so’z turkumlari (tub va yasama so’zlar).
2. Phrases – gap bo’laklari.
3. Sentences –
gap konstruksiyalari sxemalari, modellari.
