TIKUV MASHINALARINING TURLARI
Hozirgi paytda vazifasi va tuzilishi jihatidan turli xil bo`lgan, fan va
texnikaning oxirgi yutuqlariga asoslanib yaratilgan, zamonaviy texnologiya
talablariga javob beruvchi, avtomat-lashtirilgan va elektron boshqaruvli tikuv
mashinalari chiqaril-moqda.
«Juki» tikuv mashinasi quyidagi asosiy qismlardan iborat. Mashina tanasi —
2 da (5-rasm)da asosiy val o`rnatilgan bo`lib, undan mashinaning barcha
mexanizmlariga harakat uzatiladi. Mashina tanasining tayanchi — 4 da baxya
yirikligini o`zgartiruvchi qurilmalar joylashtirilgan. U asosan mashma bosh
qismini ushlab ruradi. Mashinaning old qismi — 1 da igna va ip tortgich
(zanjirsimon baxyali tikuv mashinalarida ip uzatgich) mexanizmlari, tepki uzeli,
ba'zi mashinalarda esa qo`shimcha mexanizm va uzellar o`rnatilgan.
“Juki” firmasining tikuv mashinasi
Mashinaning asosiy valiga aylanma harakat maxovik g`ildiragi — 3 orqali
elektr yuritgichidan uzatiladi. Mashinaning ustiga boshqaruv pulti — 5 o`rnatilgan
bo`lib, undan ishchi organlari holati, baxya-qator ko`rinishi va yirikligi avtomatik
tarzda o`zgartiriladi.
45
Zamonaviy tikuv mashinalarida boshqaruv pulti mashina tanasi tayanchida
yoki uning yon tomonida joylashgan. Mashina ish stoliga tayanch — 6 o`rnatilgan
bo`lib, unda ipli g`altak yoki bobinalar uchun sterjenlar joylashtirilgan. Tana
tayanchi — 4 dan igna harakat chizig`igacha bo`lgan L masofaga mashinaning
ishchi qulochi deyiladi.
Mashina platformasi — 7 da moki (zanjirsimon baxyali tikuv mashinalarida
chalishtirgich), gazlamani surish va avtomatik moylash mexanizmlari, ba'zi tikuv
mashinalarida ipni qirqish, kengaytirgich kabi qo`shimcha mexanizmlar
o`rnatilgan. Tashqi ko`rinishi, vazifasi, ishlash prinsipi, texnik ko`rsatkichlari,
kinematikasi, konstruksiyasi jihatidan tikuv mashinalari juda xilma-xildir.
Tikuv mashinalarini yaratish va takomillashtirishda tikiladigan materialning
frzik-mexanik xossasi va tuzilishi, texnologik jarayonga ta'sir qiluvchi faktorlar
e'tiborga
olinadi.
Tikilayotgan
material-ning
ishqalanish
koeffitsiyenti,
cho`ziluvchanligi, zichligi, erish temperaturasi kabi parametrlari — tikuvchilik
mashinasi kons-truksiyasiga, baxyaqator hosil bo`lishdagi iplar bog`lanishiga,
qo`lla-niladigan igna geometriyasiga, mashina tezlik ko`rsatkichlariga bog`liq
bo`ladi. Baxyaqator hosil bo`lish jarayonida iplar chalishish xarakteriga qarab
tikuv mashinalari ikki guruhga bo`linadi:
moki baxyali tikuv mashinalari;
zanjirsimon baxyali tikuv mashinalari.
Moki baxyaqatori kam cho`ziluvchanhgi va puxtalik xususiyatiga ega
bo`lganligi uchun moki baxyasi bilan tikuvchi mashinalari asosan qattiq va
mustahkam gazlamalarni tikishda qo`llaniladi.
Zanjirsimon baxyaqator hosil qilib tikuvchi mashinalar cho`zi-luvchan,
trikotaj gazlamalarni tikishga va kiyim detallarini vaqtinchalik birlashtirishga
mo`ljallangan.
Tikuv mashinalari vazifasiga ko`ra quyidagi guruhlarga bo`linadi:
—
moki baxyali to`g`ri baxyaqator hosil qilib tikuvchi mashinalar;
—
bir ipli zanjirsimon to`g`ri baxyaqator bilan tikuvchi mashinalar;
— ko`p ipli zanjirsimon to`g`ri baxyaqator hosil qilib tikuvchi mashinalar;
46
— moki baxyali siniq baxyaqator bilan tikuvchi mashinalar;
— gazlama chetlarini yo`rmash mashinalari;
— yashirin baxyali tikuv mashinalari;
tugma va boshqa furnituralarini qadaydigan, puxtalaydigan va kalta
choklarni tikadigan, halqa yo`rmaydigan va buyumning ayrim detallariga ishlov
beradigan yarimavtomatik tikuv mashinalari.
Tezlik ko`rsatkichlari bo`yicha tikuv mashinalari uch guruhga bo`linadi:
— asosiy valning aylanishlar chastotasi 2500 ayl/min gacha bo`lgan past tezhkli;
— 2500 ayl/min dan 5000 ayl/min gacha bo`lgan o`rtacha tezlikli;
—
5000 ayl/min dan yuqori bo`lgan katta tezlikli.
Ishchiga nisbatan joylashishi bo`yicha tikuv mashinalari o`ng, chap va frontal
qulochli bo`ladi. Tikuv mashinasi ishchi qulochi ishlov berilayotgan rriahsulotning
maksimal o`lchamini aniqlaydi. Ishchi qulochlari bo`yicha tikuv mashinalari
quyidagilarga bo`li-nadi:
— qisqa ishchi qulochli (L-200 mm gacha);
— o`rtacha ishchi qulochli (L-200 mm dan 260 mm gacha);
— uzun ishchi qulochli (L-260 mm dan yuqori).
Butun bir texnologik jarayon uchun ishlab chiqariladigan tikuvchilik jihozlarini
korxonaning
aniq
bo`limiga
yaroqliligiga,
avtomatlashtirish
va
mexanizatsiyalashtirish darajasiga qarab ham guruhlarga ajratish mumkin.
47
Mashinada bajariladigan ish o’rni ish stoli va uning qopqog’i o’yig’iga
o’rnatilgan mashina bosh qismi bilan jihozlangan. Ish stolini ikkita tayanch ushlab
turadi
Tikuvchining mashina oldida to’g’ri o’tirishi, ish usullarini o’zlashtirib
olishi mehnat unumdorligini oshirishga imkon beradi. Tikuvchining gavdasi
oldinga sal engashib turishi kerak. Tikilayotgan buyum tikuvchining ko’zidagi 30-
40 sm nari turishi, tikuvchining tirsaklari esa stol qopqog’i bilan bir xil balandlikda
bo’lishi kerak. Stulning balandligini to’g’ri tanlash katta ahamiyatg ega. Odatda,
o’tirg’ich balandligini rostlash mumkin bo’lgan burama stullar ishlatiladi. Tikuvchi
mashina bosh qismining ro’parasida o’tirishi, uning ikkala oyog’i pedal ustida
turishi lozim. O’ng oyoq kaftini sal oldinroq qo’yish kerak, bunda mashinani
asosan o’ng oyoqda yurgizib, chap oyoqda to’xtatiladi. Zo’riqish ham ikki oyoqqa
bir xilda taqsimlanib, mashinada ishlash birmuncha osonlashadi. Tikilayotganda
tepkini ko’tarish uchun tizza richagi bosiladi, u o’ng oyoq tizzasi balandligida
bo’lishi kerak.
Materiallarni tikish uchun oldin kerakli ip va unga mos igna tanlash kerak
bo’ladi. Agar ip to’g’ri tanlanmasa, ba’zi turdagi tikuv mashinalarida baxya hosil
qilish jarayonlarida ip o’rami ochilishi natijasida o’zining puhtaligini yo’qotishi
mumkin. Shu sababli tikuv mashinasiga qo’yiladigan talablarga mos holda ip
tanlash kerak.
Ish boshlashdan oldin iplarning to’g’ri taqilganligini tekshirish, agar zarur
bo’lsa, mashinani moylash kerak. Bunda mashinaning elektr yuritmasi o’chirilgan
bo’lishi kerak. Tikayotgan detallar mashina tepkisining chap tomonida bo’lishi
lozim.
48
Baxyaqator
chok
boshlanishida
va
oxirida
puxtalanadi.
Chok
boshlanishidagi baxyaqatorni puxtalash uchun uzunligi 10-15 mm baxyaqator
yuritiladi-da, orqaga qaytarish richagi bosiladi, material orqaga qaytadi va xuddi
oldingi baxyaqator chizig’i ustidan ikkinchi baxyaqator yuritiladi. Bir-biriga
nisbatan burchak hosil qiladigan baxyaqatorlar yuritayotganda baxyaqator uzilib
qolmasligiga va ignaning birinchi yuritayotgandagi oxirgi sanchig’i yangi
baxyaqatorning birinchi sanchig’iga ahamiyat berish kerak. Materiallar surilib
ketmasligi uchun mashinani igna eng pastki holatdaligida to’xtatib, so’ngra tepkini
ko’tarib, materialni ma’lum burchakka buriladi. Tepki tushirilib, yangi
yo’nalishda baxyaqator yuritiladi.
Tikuv mashinalari maxsus himoyalash qurilmalari bilan jihozlangan bo’lishi
kerak. Har bir tikuv mashinasida ishlayotganda tikuvchi qo’liga igna
sanchilmasligi uchun tepkiga himoyalagich elementi o’rnatilgan. Tikuv
mashinasida ishlayotganda quyidagi texnika xavfsizligi qoidalariga rioya qilish
kerak. Mashinani ishlatishdan oldin ish o’rnini yig’ishtirish, yuritish tasmasining
to’siqlari, barmoqlarni igna teshishdan saqlovchi saqlagichlari borligini tekshirish
kerak. Ish vaqtida qaychi va iplarni yuritish tasmasi yaqiniga qo’yish yaramaydi.
Ish tugagandan keyin hamma asboblarni maxsus qutichalarga solib qo’yish kerak.
49
Siniq chiziqli baxyaqator tikayotganda mashina yurishini sekinlashtira borib,
hosil bo’ladigan burchak cho’qqisida ignani gazlamadan chiqarmasdan turib pastki
holatda qoldiriladi-da, mashina tepkisini sal ko’tarib, detalni ignada aylantiriladi.
Oval baxyaqatorlar mashina tezligini pasaytirib turib bajariladi-bunda
detalni bir tekis aylantira borib, bo’rlangan chiziq bo’ylab yoki detal ziyiga parallel
qilib baxyaqator aniq yuritiladi.
| 