144
ustidan (yoki ostidan) ko’rinishda
eni va uzunligi, chapdan (yoki o’ngdan)
ko’rinishida esa balandligi va eni o’lchamlariga mos ravishda olinadi. So’ngra
ko’rinishlarning simmetriya o’qlari o’tkazilib, detalning barcha tashqi konturlari,
uning elementlarining o’qlari va ichki konturlari proeksion bog’lanishda
tasvirlanadi.
3-bosqich. Chizmani o’qishni (tasvirdagi detalni tasavvur qilishni)
osonlashtirish va shtrix chiziqlarni kamaytirish maqsadida zarur bo’lgan qirqim va
kesimlar bajariladi. Bunda detalning kesuvchi tekislikda yotuvchi yuzalari
shtrixlanadi. Ko’rinishlarda mazkur detalni yasash uchun zarur bo’lgan
barcha
o’lchamlarning chiqarish va o’lcham chiziqlari o’tqaziladi. O’lcham chiziqlari iloji
boricha tasvir konturidan tashqarida joylashtirilishi lozim. O’lcham chiziqlari
gruppalarga bo’linib, avval detal elementlarining va ularni bog’lovchi oraliq
o’lchamlarning, so’ngra gabarit o’lchamlarning o’lcham chiziqlari qo’yiladi.
O’lcham
chiziqlariga strelkalar, detal sirtlarining ifodalovchi shartli belgilar (
d-
diametr, □-kvadrat,
R - radius va xokazolar) va yuzalarning g’adir-budirlik
belgilari qo’yiladi.
4-bosqich. O’lcham asboblari yordamida detalning barcha o’lchamlari
o’lchanib, ularning son qiymatlarini o’zgartirmay eskizga qo’yib chiqiladi. Zarur
bo’lgan yozuvlar, texnik talablar va burchak shtamplarining grafalari yoziladi.
5-bosqich. Eskiz taxt qilinadi, ya'ni mas'ul
shaxslar tomonidan eskiz
tekshirilib, uning to’g’ri tuzulganligini tasdiqlovchi imzolar qo’yilgandan so’ng,
GOST 2.303-68 ga muvofiq chizmadagi barcha chiziqlar va harfli hamda raqamli
yozuvlar yumshoq qalam bilan yurgizib chiqiladi. Shuni unutmaslik kerak-ki, eskiz
tuzishning har bir bosqichida ortiqcha chiziqlar o’chirib boriladi.
Quyida ”Tayanch” nomli oddiy detal eskizini tayyorlash bosqichlari keltirilgan:
1.
Detal bilan tanishib chiqish
. Bunda detalning va uni fikran bo’laklarga
ajratish mumkin bo’lgan asosiy elementlarining shakli aniqlangan.
Imkon qadar
detalning qo’llanilishi va uning materiali, ishlov berilishi va alohida yuzalarining
g’adir-budirliklari, detalni tayyorlash texnologiyasi, uning qoplamasi va boshqalar
to’g’risidagi ma’lumotlar asosida umumiy tushuncha hosil qilingan (8.31-rasm)
145
2.
Bosh ko’rinish va boshqa zarur tasvirlarni tanlanash
. Bosh ko’rinishni
tanlash uchun, detalni joylashtirish variantlari berilgan va proyeksiyalash
yo’nalishi strelkalar bilan ko’rsatilgan. Bulardan o’ng
vaziyat yaxshiroq
hisoblanadi, chunki, chap yondan ko’rinishda detalning ko’pgina
elementlarining
konturlari ko’rinadi, Bosh ko’rinish esa detalning shakli to’g’risida yaqqolroq
tasavvurni beradi. Ushbu vaziyatda detal shakli to’g’risida tasavvurga ega bo’lish
uchun uchta tasvir: bosh ko’rinish, yuqoridan ko’rinish va chapdan ko’rinish
yetarli. Bosh ko’rinishda frontal qirqim berish tavsiya etiladi. Bosh ko’rinish
shunday tanlangan-ki, bu mazkur detal shakli va o’lchamlari to’g’risida
mumkin
qadar to’liqroq tushuncha hosil qilishni, hamda detalni tayyorlashda eskizdan
foydalanishni yengillashtirgan.
