141
8.27-rasm
8.28-rasm
Detallarining shakily ko’rinish va elementlari.
Mashina
detallarining
chizmalari asosiy konstruktorlik hujjati bo’lib, ularda detallarni yasash uchun zarur
bo’lgan hama o’lchamlar va ma'lumotlar ko’rsatilgan bo’ladi. Mashina
detallarining chizmalarini tuzish uchun detallarning eng ko’p uchraydigan
elementlarini, yuzalarining gadir-budirlik belgilarini o’lcham va chizmalarining
chetga
chiqishlarini,
texnik
talablarning
mazmuni,
materiallarning
belgilanishlarini, o’lcham
asboblarini va usularini, shuningdek, o’lcham
qo’yishlarni va mashina detallarining eskizi hamda ish chizmalarini tuzishni va
boshqa ma'lumotlarni bilish zarur. Mashina detallarini loyihalash juda ko’p texnik
ma'lumotlarni bilishni talab qiladigan murakkab ijodiy jarayondir. Bunda
detallarning
mustahkamligini,
chidamliligini,
yasalish
texnologiyasining
soddaligini, yig’ish
va ajratish qulayligini, yengil bo’lishini va shunga o’xshash
qulayliklarni ta'minlash kerak. Shuningdek, mashina detallari elementlarining
chizmalarini loyihalashda ularni oddiy va qulay geometrik sirtlar bilan chegaralab
olish katta ahamiyatga egadir. Shunday sirtlar bilan detal
elementlari chegaralab
olinsa, har qanday murakkab shaklli detallarni osonlik bilan loyihalash mumkin.
Mashina detallarining eskizini yoki ish chizmasini tuzish uchun uni analiz qilib,
fikran oddiy geometrik elementlarga yoki ularning qismiga ajaratiladi. 8.29-rasmda
tyaga bir uchining analizi ko’rsatilgan. Tyaga quyidagi geometrik elementlarning:
to’g’ri doiraviy silindr-1, doiraviy kesik konus-2, to’g’ri to’rtburchak asosli
prizma-3 va silindrik teshikli ikki prizma-4 dan iborat. 8.30-rasm,
a-c larda
mashina detallarida ko’p uchraydigan elementlarining nomi va tasviri ko’rsatilgan.
Detallar yuzalarining gadir-budiriligiga oid terminlar, klassifikatsiyalar va
142
belgilanishlar hamda sanoat tarmoqlari buyumlarining
chizmalarida gadir-
budirliklar belgilanishlarni qo’yish qoidalari GOST 2789-73 va GOST 2.309-68 da
belgilangan.
