3.2 XOM ASHYONI QABUL QILISH JADVALI
Xom-ashyoni qabul qilish jadvali ishlab chiqarish davrida asbob-uskunalarni
bir xilda va uzoq muddatli yuklash zaruriyatini hisobga olgan holda, sex qurish
uchun mo‘ljallangan maydonda tanlab olingan xomashyo navlarining pishilish
muddatlaridan kelib chiqqan holda tuziladi. mavsum va jadval shaklida tuziladi.
6-jadval
Xom ashyoni qabul qilish jadvali
Xom ashyo nomi Qabul qilish muddati
Iyun
iyul
1. o‘rik
25-------------------25
Oʻzbekistonda, asosan, oddiy Oʻ. turi ekiladi. Boʻyi 5–8 m, shoxshabbasi
keng. Bargi keng tuxumsimon, guli oq yoki pushti, barg yozishdan oldin ochiladi.
Mevasi etli, yumaloq, tuxumsimon, oq, sariq, qizgʻish; danagidan ajraladigan va
ajralmaydigan xillari bor, shirin, shirinnordon. Tarkibida 14—16% qand, 0,6—
1,2% olma, limon va boshqalar kislotalar, 28—31% quruq modda, S, RR vitamini,
0,38—1,27% pektin, 10 mg gacha karotin, danagi magʻzi shirin (ayrim navlariniki
achchiq), tarkibida 29—58% yogʻ bor. Yangiligida yeyiladi, turshak, bargak
solinadi, konserva (murabbo, jem, kompot), qaysa qilinadi. Danagidan danakshoʻrak
tayyorlanadi, xalq tabobatida mevasi va turshagidan yurakqon tomir tizimi
kasalliklarini davolashda foydalaniladi. Oʻ. yaxshi asal beruvchi daraxt, danagidan
va payvand qilib koʻpaytiriladi. Payvandtag sifatida yovvoyi Oʻ., olcha, bodom va
shaftolidan foydalaniladi. Hosildorligi 80—120 s/ga. Ekilganidan soʻng 4—5yili
hosil beradi, 15—17 yoshda toʻliq hosilga kiradi. Oʻzbekistonda mart—aprelda
gullaydi, naviga qarab may—iyulda pishadi. Oʻ. issiqsevar, yorugʻsevar,
qurgʻoqchilik va issiqlikka chidamli, lekin namlik yetishmaganda hosilli vdoxlari
meva tugmaydi. Gullagan paytda bahorgi qorasovuqlardan zararlanadi. Koʻchati
kuzda va bahorda 6x8, ihota daraxti sifatida 4x6 m sxemada ekiladi. Oʻ.ka
vazasimon yoki pogʻonasimon shakl beriladi, bahorda bir yillik novdalarining 1/3,
2/3 qismi kesib turiladi. Oʻ. unumdor, serquyosh, boʻz hamda shagʻaltoshli
sugʻoriladigan yerlarda yaxshi oʻsadi. Oʻzbekistondagi oʻrikzorlarning asosiy
qismi Fargʻona vodiysi va Zarafshon vohasida joylashgan, Oʻrta Osiyoda Oʻ.ning
500 dan ortiq navlari va klonlari uchraydi. 20-asrning 30-yillaridan boshlab 40 dan
ortiq xalq va ilmiy seleksiya navlari rayonlashtirilgan. Oʻzbekistonda Oʻ.ning
Ahroriy, Subhoniy, Gulungi luchchak, Mirsanjali, Koʻrsodiq, Xurmoi, Isfarak,
Javpazak, Oq oʻrik, Navoiy, Shalax, Ruhi Juvanon, Mohtobi va boshqalar koʻplab
navlari ekiladi.O'rik mevasi yurak qon-tomir kasalligi bor insonlar uchun juda
foydali bo'lib,o'rik qoqisi qaynatib ichirilsa juda foydali. Shuning uchun ham xalq
orasida"o'rik sharbati-yurak quvvati" degan gaplar yuradi.Ertapishar o'rik
navlarining foydali harorat yig'indisi 2500°C ni tashkil etadi
|
